2. Kto jest umieszczany w detencji?

Zgodnie z polskim prawem w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców mogą przebywać zarówno mężczyźni, kobiety, jak i dzieci.

W detencji nie mogą przebywać:

• osoby, dla których pobyt w detencji mógłby skutkować niebezpieczeństwem dla ich życia lub zdrowia;
• osoby, które były poddane przemocy;
• dzieci poniżej 15 roku życia, które przebywają w Polsce bez opieki;
• ubiegające się o ochronę międzynarodową osoby niepełnosprawne oraz dzieci (niezależnie od wieku), które przebywają w Polsce bez opieki.

Brak właściwej oceny indywidualnej sytuacji cudzoziemców powoduje, że do strzeżonych ośrodków dla cudzoziemców kierowane są osoby, które nie powinny się w nich znaleźć. W ośrodkach przebywają np. osoby, które doświadczyły tortur i innych form przemocy w krajach pochodzenia, a także ofiary przemocy ze strony białoruskich lub polskich funkcjonariuszy na granicy polsko-białoruskiej.

Amnesty International sprzeciwia się również detencji dzieci, niezależnie czy są pod opieką, czy bez niej, czy są migrantami, czy osobami ubiegającymi się o ochronę międzynarodową. Umieszczenie dziecka w ośrodku zamkniętym jest dla nich wydarzeniem traumatycznym, wywierającym druzgocący wpływ na rozwój psychofizyczny. Detencja dzieci jest niezgodna z prawem międzynarodowym, stoi w sprzeczności z zasadą najlepszego interesu dziecka, dlatego powinna być zakazana przez polskie prawo.

3. Dlaczego cudzoziemcy są umieszczani w detencji?

O umieszczeniu i przedłużeniu okresu pobytu w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców decyduje sąd w formie postanowienia. Sąd nie działa jednak z własnej inicjatywy, lecz na wniosek złożony przez Straż Graniczną.

Cudzoziemcy są pozbawiani wolności w związku z toczącym się wobec nich postępowaniem o udzielenie ochrony międzynarodowej lub postępowaniem o zobowiązaniu do powrotu. W polskim prawie wymienione są konkretne przyczyny, z powodu których można umieścić cudzoziemców w detencji.

W świetle standardów międzynarodowych kierowanie do placówek detencyjnych cudzoziemców, którzy przekraczają granicę w sposób nieuregulowany, powinno stanowić środek o charakterze wyjątkowym. Wolność musi być przyjęta jako punkt wyjścia, ale jeśli ograniczenia prawa do wolności lub przemieszczania się są konieczne do osiągnięcia uzasadnionego celu, alternatywne środki nieizolacyjne powinny być preferowanym rozwiązaniem i powinny być zawsze rozważane przed detencją.

W polskim prawie alternatywami dla detencji są:

• obowiązek zgłaszania się w określonych odstępach czasu do wskazanego organu (Straż Graniczna);
• wpłata zabezpieczenia pieniężnego w określonej wysokości;
• obowiązek zamieszkiwania w wyznaczonym miejscu;
• przekazanie do depozytu wyznaczonego organu dokumentu podróży lub innego dokumentu tożsamości.

4. Jak wygląda detencja?

Automatyczne stosowanie detencji wobec przekraczających granicę polsko-białoruską osób doprowadziło do powstania w Polsce nowych, tymczasowych ośrodków zamkniętych oraz zwiększenia liczby dostępnych miejsc w dotychczasowych ośrodkach. Jednocześnie zmniejszyła się w nich przestrzeń przypadająca na jedną osobę. Zgodnie z polskim prawem minimalna przestrzeń życiowa w tych ośrodkach to obecnie 2 m² na osobę. To mniej niż standard obowiązujący w polskich więzieniach i dwukrotnie mniej niż standardy wynikające z prawa międzynarodowego. Prowadzi to do przepełniania placówek i pogarszania panujących w nich warunków.

Strzeżone ośrodki zapewniają niewiele prywatności, przetrzymywani w nich ludzie mają ograniczony kontakt ze światem zewnętrznym, a także ograniczony dostęp do urządzeń sanitarnych, lekarzy, psychologów czy pomocy prawnej. Dużym problemem, z którym muszą zmagać się osoby przebywające w ośrodkach, jest też brak informacji i niepewność. Cudzoziemcy nie mają wiedzy na temat tego, na jakim etapie znajduje się ich sprawa, ani ile czasu spędzą w zamknięciu. Często są też proszeni o podpisanie dokumentów, które są sporządzone wyłącznie w języku polskim.

Osoby przebywające w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców zwracają również uwagę na złe traktowanie przez funkcjonariuszy Straży Granicznej, polegające na lekceważącym i obraźliwym zachowaniu, rasistowskich uwagach, zwracaniu się do nich wyłączenie za pomocą przyporządkowanych im numerów ewidencyjnych, a także aktach przemocy.

Cudzoziemcy przebywający w detencji skarżą się również na upokarzający sposób przeprowadzania przeszukań. Nawet jeśli przenoszeni są z placówki, w której byli już poddani rewizji osobistej, w kolejnej zmuszani są do ponownej kontroli, polegającej na rozebraniu się do naga i wykonywaniu przysiadów.