CZY PROTESTY SĄ BEZPIECZNE?

W momencie, kiedy podczas zgromadzenia pojawia się jakieś zagrożenie Policja ma prawo do skorzystania ze środków przymusu bezpośredniego (ŚPB) – w zależności od sytuacji może kogoś zatrzymać, użyć przemocy fizycznej czy gazu łzawiącego. Sytuacje oraz warunki zastosowania ŚPB są szczegółowo opisane w Ustawie o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, często jednak słyszy się o nadużywaniu ich przez służby mundurowe. Kiedy faktycznie dochodzi do nadużyć? W jakich sytuacjach Policja ma prawo używać środków przymusu bezpośredniego? Co robić, jeżeli ktoś zostanie źle potraktowany?

Środki przymusu bezpośredniego to ściśle określone metody wyegzekwowania przez służby (np. przez Policję) określonego zachowania, najczęściej w celu zaprowadzenia porządku. Ich szczegółowa lista oraz przypadki, w których mogą zostać wykorzystane określa ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej. 

Wśród środków przymusu bezpośredniego wykorzystywanych najczęściej podczas zabezpieczania zgromadzeń publicznych znajdują się: siła fizyczna, kajdanki, pałka służbowa, chemiczne środki obezwładniające (gaz łzawiący), środki pirotechniczne o właściwościach ogłuszających lub olśniewających (granaty hukowe i dymne), wodne środki obezwładniające, pies służbowy, koń służbowy, pociski niepenetracyjne oraz pojazdy służbowe. 

Każdy ze środków przymusu bezpośredniego jest szczegółowo opisany w ustawie – jak i kiedy może być zastosowany. My skupimy się na dwóch najczęściej nadużywanych przez policję na całym świecie: pałkach policyjnych oraz gazie łzawiącym. 

Funkcjonariusze policji mogą użyć pałki służbowej jedynie w ściśle określonych sytuacjach. Są to: 

• konieczność wyegzekwowania polecenia 
• odparcie bezprawnego ataku na zdrowie lub życie innej osoby lub przeciwdziałanie czynnościom zmierzającym do takiego ataku 
• przeciwdziałanie naruszeniu porządku lub bezpieczeństwa publicznego 
• przeciwdziałanie atakowi na chronione obiekty 
• przeciwdziałanie zamachowi na granice państwowe 
• przeciwdziałanie niszczeniu mienia 
• zapewnienie bezpieczeństwa konwoju 
• ujęcie lub zatrzymanie osoby, udaremnienie jej ucieczki lub pościg za tą osobą 
• pokonanie czynnego oporu  

Policjant nie może wykorzystać pałki do pokonania jedynie biernego oporu. Zgodnie z ustawą opór musi być czynny.  

Opór bierny to sprzeciw bez używania siły, zachowanie całkowicie pasywne. Tak jak opór czynny, jest stosowany w celu utrudnienia przeprowadzenia czynności. Opór bierny to na przykład osoby siedzące na jezdni i blokujące ruch. Do przełamania oporu biernego mogą być stosowane wyłącznie: siła fizyczna, chemiczne i wodne środki obezwładniające oraz koń służbowy.  

Z kolei już osoby przytrzymujące się barierki czy wyrywające się funkcjonariuszowi mogą być uznane za stawiające czynny opór – a to z kolei oznacza, że policja może użyć wobec niej większej gamy ŚPB. 

Ponadto pałka nie może być wykorzystana przeciwko osobom, wobec których wykorzystano następujące środki przymusu bezpośredniego: 

• kajdanki 
• kaftan bezpieczeństwa 
• pas obezwładniający 
• siatka obezwładniająca 

Pałki nie można również wykorzystać wobec osób obezwładnionych przy pomocy energii elektrycznej. 

Ustawa wskazuje również na sposób użycia pałki. Polega on na obezwładnieniu osoby “przez zadanie bólu fizycznego lub do zablokowania kończyn”. Nie można nią jednak zadawać ciosów w głowę, szyję, brzuch oraz inne szczególne wrażliwe części ciała. Od tej zasady jest jednak wyjątek. Pałki można użyć w ten sposób, gdy jest to konieczne do odparcia zamachu stwarzającego bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia innej osoby. 

W swoim raporcie “Blunt force: investigating the misuse of police batons and related equipment” Amnesty International opisała 188 przypadków z całego świata, kiedy siły bezpieczeństwa użyły pałek w sposób równoznaczny z torturami lub innym złym traktowaniem. 

 Policja może zastosować chemiczne środki obezwładniające, w tym gaz łzawiący do: 

• odparcia bezprawnego ataku na zdrowie lub życie innej osoby lub przeciwdziałania czynnościom zmierzającym do takiego ataku 
• przeciwdziałania naruszeniu porządku lub bezpieczeństwa publicznego 
• przeciwdziałania atakowi na chronione obiekty 
• przeciwdziałania zamachowi na granice państwowe 
• przeciwdziałania niszczeniu mienia 
• zapewnienia bezpieczeństwa konwoju 
• ujęcia lub zatrzymania osoby, udaremnienia jej ucieczki lub pościgu za tą osobą 
• pokonania biernego oporu 
• pokonania czynnego oporu 
• oraz w sytuacjach, gdy występuje konieczność wyegzekwowania polecenia 

W przeciwieństwie do pałek służbowych, gaz łzawiący może zostać wykorzystany zarówno do przełamania biernego jak i czynnego oporu.  

Ustawa określa, że “chemicznych środków obezwładniających używa się lub wykorzystuje się je w celu krótkotrwałego zakłócenia orientacji przestrzennej lub obezwładnienia”. 

Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej o tym, kiedy policja może wylegitymować i dać mandat, jakie są Twoje prawa podczas zatrzymania czy jakie są zasady kontroli osobistej – przeczytaj nasz Przewodnik po podstawowych prawach i obowiązkach osób uczestniczących w zgromadzeniach publicznych.