Najnowszy raport Amnesty International dokumentuje tortury, długotrwałe przetrzymywanie w odosobnieniu, wymuszone zaginięcia i inne formy nieludzkiego traktowania, jakich rosyjskie władze dopuszczają się wobec ukraińskich jeńców wojennych i osób cywilnych przetrzymywanych w niewoli. Według prawa międzynarodowego są to zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości.  

Izolacja ofiar 

Raport pt. „Głucha cisza: Ukraińcy przetrzymywani bez kontaktu ze światem, przymusowo zaginieni i torturowani w rosyjskiej niewoli”, dokumentuje celowe i często wieloletnie odcinanie od świata zewnętrznego ukraińskich jeńców wojennych i cywili przetrzymywanych przez Rosję w niewoli od lutego 2022 roku. Brak informacji o ich miejscach pobytu umożliwił torturowanie zatrzymanych osób i stosowanie innych form przemocy, a nawet bezprawne zabójstwa jeńców popełniane z całkowitą bezkarnością. 

Sekretarzyni Generalna Amnesty International Agnès Callamard podkreśla, że opisane w raporcie działania strony rosyjskiej potwierdzają celową politykę odczłowieczania i łamania ducha ukraińskich jeńców oraz skazywania ich rodzin na cierpienie w niewiedzy o losie najbliższych. 

„Tortury odbywają się w zupełnej izolacji od świata zewnętrznego, a ofiary są całkowicie zdane na łaskę swoich porywaczy. To nie są pojedyncze incydenty – to systematyczna polityka, która narusza wszelkie zasady prawa międzynarodowego” – mówi Agnès Callamard.

Raport Amnesty International powstał na podstawie wywiadów przeprowadzonych od stycznia do listopada 2024 ze 104 osobami w Ukrainie. Swoimi historiami podzieliło się pięciu byłych ukraińskich jeńców wojennych, członkowie rodzin 38 jeńców wojennych, członkowie rodzin 23 Ukraińców „zaginionych w szczególnych okolicznościach”, 28 wcześniej przetrzymywanych cywilów i ich rodzin oraz 10 rosyjskich jeńców wojennych przetrzymywanych obecnie w Ukrainie. 

Niewiedza najbliższych 

Chociaż dokładna liczba nie jest znana, prawdopodobnie tysiące Ukraińców i Ukrainek, zarówno wojskowych jak i cywilów, jest obecnie przetrzymywanych w niewoli w Rosji i na terenach okupowanej Ukrainy. 

Większość ukraińskich jeńców wojennych jest przetrzymywana w odosobnieniu, a ich rodziny nie mają dostępu do informacji o ich losie, stanie czy miejscu pobytu. Jednocześnie rosyjskie władze odmówiły organizacjom międzynarodowym dostępu do przetrzymywanych osób. W ten sposób dążą do odcięcia ich od ochrony prawa międzynarodowego.  

Olena Kolesnik, której mąż Sergiej został pojmany w lipcu 2024 r., powiedziała, że docierały do niej jedynie nieoficjalne i niepotwierdzone informacje o jego miejscu pobytu. „Nie będę wiedziała, gdzie szukać mojego męża i gdzie pisać listy. Niewiedza – to mnie zabija” – powiedziała w rozmowie z Amnesty International. 

Zaginieni 

Dziesiątki tysięcy Ukraińców i Ukrainek zostało uznanych przez krajowe władze za „zaginionych w szczególnych okolicznościach”. Wielu z nich jest prawdopodobnie uwięzionych, inni mogli zostać zabici. Istnieje prawdopodobieństwo, że Rosja nie powiadomiła Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża o statusie setek lub nawet tysięcy jeńców wojennych, łamiąc przepisy prawa międzynarodowego. 

Mąż Krystyny Makarczuk, Wołodymir, wystąpił w rosyjskiej telewizji, opisując jak został schwytany, a jeden z powracających jeńców wojennych, który go znał, potwierdził jego rodzinie, że byli razem w niewoli. Rosja nie potwierdziła jednak przetrzymywania Wołodymira, co jest równoznaczne z przestępstwem wymuszonego zaginięcia. 

Podobna sytuacja dotyczy cywilów. Rosja od dawna stosuje arbitralne aresztowania, tortury i wymuszone zaginięcia w celu zastraszenia ludności cywilnej na kontrolowanych przez siebie obszarach. Takie działania stanowią zbrodnie przeciwko ludzkości. 

Naruszenie prawa wojennego 

Działania Rosji rażąco naruszają Konwencje Genewskie, które gwarantują jeńcom wojennym prawo do regularnej korespondencji, dostępu do opieki medycznej i wizyt przedstawicieli organizacji międzynarodowych. 

„Społeczność międzynarodowa powinna wykorzystać wszystkie swoje wpływy i narzędzia, aby powstrzymać te haniebne zbrodnie i wyciągnąć konsekwencje wobec osób odpowiedzialnych. Trwająca od trzech lat wojna pochłonęła zdecydowanie zbyt wiele ofiar, by świat w dalszym ciągu pozostawał bierny” – mówi Anna Błaszczak-Banasiak, Dyrektorka Amnesty International Polska. 

Amnesty International wzywa Rosję do zaprzestania tortur, wymuszonych zaginięć i przetrzymywania w odosobnieniu Ukraińców i Ukrainek przebywających w niewoli. Władze rosyjskie muszą również powiadomić odpowiednie organy o statusie wszystkich jeńców wojennych i umożliwić nieograniczony dostęp do nich międzynarodowym organizacjom humanitarnym. Rosja musi zapewnić odpowiednią opiekę medyczną wszystkim Ukraińcom i Ukrainkom w niewoli i umożliwić bezpieczny powrót do kraju ciężko chorym i rannym jeńcom wojennym, m.in. poprzez ustanowienie Mieszanych Komisji Lekarskich zgodnie z międzynarodowym prawem humanitarnym. Bezprawnie przetrzymywani cywile muszą zostać uwolnieni.