AI wzywa społeczność międzynarodową i władze Kosowa do podsumowania i ujawnienia rezultatów prac międzynarodowego i lokalnego wymiaru sprawiedliwości, które pociągnąć miały do odpowiedzialności wszystkich zamieszanych w zbrodnie wojenne i na tle etnicznym.
-Setki spraw dotyczących zaginięć i przestępstw dokonywanych na tle etnicznym pozostają wciąż nierozwiązane. Wiele tego typu spraw zamknięto z powodu braku dowodów. Krewni osób zaginionych mówią, że byli wielokrotnie przesłuchiwani przez policję i prokuraturę, ale jak dotąd nie widać żadnego postępu- – powiedziała Sian Jones, wysłanniczka AI do zbadania sprawy Kosowa.
Przedstawiciele AI przybyli do Kosowa w grudniu 2007 roku. Przeprowadzili rozmowy z członkami Zespołu UE ds. Planowania (ang. EU Planning Team – EUPT) oraz Misji Tymczasowej Administracji ONZ w Kosowie (ang. UN Interim Administartion Mission in Kosowo) – m.in. z osobami odpowiedzialnymi za wymiar sprawiedliwości i nadzór nad policją – a także z członkami międzynarodowych i lokalnych organizacji pozarządowych, monitorujących pracę sędziów i prokuratorów. AI uznała, że wsparcie prawne dla ofiar zbrodni wojennych w Kosowie jest niewystarczające: procesy są notorycznie odraczane z powodu braku dostatecznej liczby sędziów i prokuratorów do ich prowadzenia oraz narastających zaległości w rzetelnym przygotowaniu spraw i materiału dowodowego. Wymiar sprawiedliwości nie jest w stanie zapewnić odpowiedniej ochrony świadkom oraz udzielić koniecznego wsparcia ofiarom gwałtów i innych przestępstw na tle seksualnym, dlatego duża część tego typu spraw w ogóle nie trafia na wokandę.
Po konflikcie w Kosowie, które do 1999 roku było częścią Federalnej Republiki Jugosławii, system sądownictwa cywilnego i karnego w prowincji załamał się. Wkrótce potem Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości dla byłej Jugosławii przejął jurysdykcję nad tamtejszym systemem sądowniczym jednak było oczywiste, że może on zająć się tylko ograniczoną liczbą spraw. W związku z tym ONZ ustanowiła specjalny międzynarodowy program dla sędziów i prokuratorów (ang. International Judges and Prosecutors Programme – IJPP), którego celem jest wprowadzenie pewnej liczby zagranicznych, doświadczonych przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości do lokalnego systemu sądowniczego.
W specjalnym raporcie AI postuluje, by dobrze wykorzystać w przyszłości trudne doświadczenia ONZ z Kosowa w zakresie zarządzania wymiarem sprawiedliwości na terytoriach objętych misją stabilizacyjną. W trakcie przygotowywania i wdrażania kolejnych, podobnych inicjatyw należy dołożyć wszelkich starań by zaproponowane rozwiązania spełniały międzynarodowe standardy w zakresie sprawiedliwych procesów oraz prawa ofiar do zadośćuczynienia. Niestety nie udało się tego w pełni osiągnąć w Kosowie.
-Szkoda, że prowadzony przez ONZ od niemal 7 lat program wsparcia dla lokalnego wymiaru sprawiedliwości (IJPP) w Kosowie nie spełnił pokładanych w nim nadziei. Miejscowa prokuratura i sądy wciąż nie są odpowiednio przygotowane do rozpatrywania spraw z zakresu prawa międzynarodowego. Nie przeprowadzono też koniecznych reform prawnych, pozwalających na orzekanie w takich sprawach. Ponadto nie ustalono żadnego terminu zakończenia przebudowy lokalnego wymiaru sprawiedliwości tak, by był on w stanie funkcjonować samodzielnie, bez wsparcia międzynarodowego- – dodaje Sian Jones.
AI twierdzi, że przyjęcie modelu umiędzynarodowienia sądów lokalnych poprzez tymczasowe wprowadzenie doń zewnętrznych, doświadczonych pracowników wymiaru sprawiedliwości (IJPP) jest wciąż jednym z najbardziej skutecznych rozwiązań w długim okresie, umożliwiających prowadzenie śledztw i wydawanie wyroków w dużej liczbie spraw z zakresu międzynarodowego prawa karnego. Ogólnie rzecz biorąc, system ten przyniósł dotychczas relatywnie najlepsze efekty jeśli chodzi o efektywne ściganie przestępców i ochronę ofiar oraz – w konsekwencji – odbudowę lokalnego systemu sądowniczego.
Jednakże struktura i działanie międzynarodowego programu dla sędziów i prokuratorów (IJPP) w Kosowie okazały się na tyle niezadowalające, że – bez przeprowadzenia istotnych zmian – ONZ nie powinna wzorować się na tym modelu przy podobnych inicjatywach w przyszłości.
W raporcie AI znajduje się seria wskazówek zarówno dla UE jak i ONZ, dotyczących – w pierwszym przypadku – zmaksymalizowania korzyści z obecności międzynarodowych sędziów i prokuratorów dla lokalnego systemu sądowniczego i prawnego, w drugim – sposobów uniknięcia błędów popełnionych w Kosowie przy planowaniu podobnych programów wsparcia i przebudowy lokalnego wymiaru sprawiedliwości. Jeśli te zalecenia nie zostaną wzięte pod uwagę, szanse na długotrwały pokój i poszanowanie praw człowieka w Kosowie są nikłe.
Przeczytaj raport AI:
Kosowo (Serbia): Naprawa nieudanej misji wsparcia wymiaru sprawiedliwości stanowi prawdziwe wyzwanie
Przeczytaj skrót raportu
Tłum.: Dominika Michalak