Szanowny Panie Prezydencie,
Z okazji rozpoczęcia przez Pana trzeciej kadencji prezydenckiej, chciałabym zwrócić Pana uwagę na niektóre sprawy związane z prawami człowieka, które, myślę, zasługują na Pana zainteresowanie.
Naruszanie praw wolności słowa i zgromadzeń
Jako strona w Umowie Międzynarodowej w sprawie Praw Cywilnych i Politycznych (ICCPR), Białoruś jest zobowiązana przestrzegać Artykułów 19 i 21 o prawach wolności słowa i zgromadzeń. Jednakże kontrola tych kwestii, przeprowadzona przez Amnesty International w ciągu ostatnich dwóch kadencji Pana prezydentury wykazała wiele przypadków pogwałcania tych podstawowych praw przez urzędników państwowych, którym uszło to bezkarnie. Amnesty International bezustannie stara się, aby Pan i Pański rząd zajęliście się kwestiami, na przykład, prób ograniczania pokojowego zgłaszania sprzeciwu, począwszy od często siłowego rozpraszania demonstracji po „zniknięcia” polityków opozycji, biznesmena i niezależnego dziennikarza.
Całkiem niedawno wyraziliśmy swoje obawy związane z naruszaniem tych praw w kontekście wyborów prezydenckich, które odbyły się 19 marca. Obawy te obejmują zatrzymanie 2 marca kandydata na prezydenta Alyaksandra Kazulina, o którym jeszcze tego samego dnia pisaliśmy do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Alyaksandr Kazulin został aresztowany ponownie 25 marca; postawiono mu zarzuty z Artykułu 342 Kodeksu Karnego (organizowanie akcji zbiorowych zakłócających porządek publiczny) oraz Artykułu 339, część 2 (chuligaństwo). Amnesty International obawia się, że w obydwu przypadkach Alyaksandr Kazulin został zatrzymany z powodów politycznych, aby powstrzymać go przed zgodnym z prawem i pokojowym korzystaniem z jego praw wolności słowa. 9 marca, Vinchuk Vyachora, członek sztabu wyborczego opozycyjnego kandydata na prezydenta – Alexandra Milinkevicha, został skazany na 15 dni aresztu za „zorganizowanie spotkania bez prawnej zgody” pomiędzy kandydatem na prezydenta a głosującymi w Mińsku, mimo, że prawo przedwyborcze zezwala na organizowanie takich spotkań. Po wyborach zatrzymano a następnie oskarżono o przestępstwa administracyjne wielu demonstrantów. W nocy z 23 na 24 marca, gdy policyjne oddziały policji siłowo rozproszyły demonstrację na Placu Październikowym, zatrzymano podobno ponad 400 demonstrantów oraz oskarżono ich o przestępstwa administracyjne. W przypadku wielu aresztowań doszło do pobicia demonstrantów, a dodatkowo, po tym, jak ustalono wiek zatrzymanych, nieletni byli podobno wypychani z autobusów, w których przetrzymywano innych aresztowanych przed przewiezieniem ich do aresztów i pobiciem. Alexander Kasko (lat 17) był rzekomo bity prze policję, a wypychając go z autobusu złamano mu nos. Obecnie przebywa na leczeniu w szpitalu. W dniach poprzedzających, jak i w samym dniu demonstracji, 25 marca, zatrzymano 500 osób.
Amnesty International prowadzi również kampanie w imieniu wielu innych osób, które zostały skazane na kary długotrwałego więzienia za swoje poglądy polityczne oraz za opinie będące w sprzeczności z ich prawem wolności słowa. 20 grudnia 2004 roku, Mikhail Marinich został skazany na 5 lat więzienia na podstawie sfingowanych zarzutów nadużywania pozycji publicznej i kradzieży. Amnesty International ma poważne obawy, że jego stan zdrowia uległ znacznemu pogorszeniu w trakcie przebywania w areszcie. 31 maja 2005 roku, Nikolai Statkevich, przewodniczący partii Narodnaya Gramada (Socjaldemokratyczna Białoruska Hromada) oraz Pavel Severinets, lider Białoruskiego Frontu Narodowego Adradzennie, zostali skazani przez Centralny Sąd Okręgowy w Mińsku na 3 lata pracy resocjalizacyjnej. Zostali oni ukarani za zorganizowanie w Mińsku protestów po październikowym referendum w sprawie wyborów w 2004 roku. 10 czerwca 2005 roku, Andrei Klimov został skazany na półtora roku “ograniczenia wolności osobistej” po tym, jak został uznany winnym naruszania porządku publicznego organizując protesty 25 marca 2005 roku. Valery Levanevsky, przewodniczący narodowego komitetu strajkowego handlarzy rynkowych, 7 września 2004 roku, został skazany na dwa lata więzienia za rzekome obrażanie prezydenta w satyrycznej w wymowie ulotce. Amnesty International traktuje wszystkie te osoby jako więźniów sumienia, którzy zostali uwięziene za zgodne z prawem i pokojowe wygłaszanie własnych opinii.
Członkowie społeczności obywatelskiej, łącznie z opozycją, powinni mieć prawo pokojowego gromadzenia się i otwartego wygłaszania swoich opinii bez ryzyka czy strachu przed aresztem lub złym traktowaniem ze strony policji. Następujące środki z pewnością pomogłyby Białorusi wypełniać zobowiązania wobec Artykułów 19 i 21 ICCPR:
· wypuścić na wolność wszystkich zatrzymanych w czasie kampanii wyborczej i po wyborach za pokojowe i zgodne z prawem wygłaszanie swoich opinii;
· natychmiastowo i bezwarunkowo wypuścić wszystkich więźniów sumienia;
· dopilnować, aby międzynarodowe standardy praw człowieka były pod stałą kontrolą w trakcie operacji policji, a demonstranci nie byli narażani na pobicia lub inne formy przemocy;
· dopilnować, aby wszystkie domniemania znęcania się nad działaczami społeczności obywatelskich przez siły bezpieczeństwa były dokładnie, bezstronnie i niezależnie zbadane, zdobyte informacje ujawnione, a wszyscy urzędnicy odpowiedzialni za złe traktowanie, lub osoby współpracujące z nimi zostali postawieni przed sądem.
Obrońcy praw człowieka
Chociaż główna odpowiedzialność i obowiązek za promowanie i ochronę praw człowieka oraz podstawowych praw spoczywa na państwie, pojedyncze osoby, grupy i związki odgrywają decydującą rolę w działaniach na rzecz skutecznej likwidacji nadużywania praw człowieka w każdym społeczeństwie. Chciałabym przypomnieć, że Deklaracja ONZ o Obrońcach Praw Człowieka uznaje i docenia wagę działań obrońców praw człowieka i określa ich prawa. Obejmują one prawo pokojowego spotykania się i gromadzenia w celu porozumiewania się z organizacjami pozarządowymi i międzyrządowymi. Zgodnie z Artykułem 22 ICCPR: „Każdy ma prawo do wolności stowarzyszeń, łącznie z prawem tworzenia i dołączania się do związków zawodowych w celu ochrony własnych interesów”.
Amnesty International jest zaniepokojona faktem, iż ostatniej narodowej organizacji praw człowieka – Białoruskiemu Komitetowi Helsinki (BHC) po raz kolejny grozi likwidacja. 1 marca 2006 roku, Tatiana Protko – przewodnicząca BHC – została oskarżona o uchylanie się od płacenia podatków, a organizacji grozi potencjalnie kara w wysokości 70.000 dolarów amerykańskich i prawdopodobnie zamknięcie. Zarzuty te po raz pierwszy postawiono w styczniu 2004 roku, gdy biuro inspektora podatkowego Moskiewskiego Okręgu w Mińsku oskarżyło BHC o wykorzystywanie dotacji z programu Unii Europejskiej (UE) nie rejestrując jej jako zagraniczna pomoc humanitarna i nie płacąc podatków zgodnie z ustawodawstwem państwowym. Zgodnie z memorandum z 1994 roku, podpisanym przez białoruskie władze i Unię Europejską, program ten jest zwolniony od podatku. Decyzje dwóch sądów z 2004 roku potwierdziły, że działalność organizacji była zgodna z prawem i procedurami wymaganymi przez władze Białorusi. Mimo tego, dochodzenie karne w sprawie rzekomego uchylania się od płacenia podatków trwało do końca grudnia 2004 r., gdy odstąpiono od zarzutów aż do ponownego ich postawienia w tym roku.
W listopadzie 2005 roku, wprowadzono poprawki do Kodeksu Karnego i Kodeksu Postępowania Karnego, które poważnie naruszają, według Amnesty International, prawo wolności stowarzyszeń. W szczególności nowy Artykuł 193 część 2 Kodeksu Karnego wprowadzający karę maksymalnie 3-letniego pozbawienia więzienia za działania na rzecz niezarejestrowanej organizacji. 21 lutego 2006 roku, Mikalay Astreyka, Enira Branizkaya, Alyaksandr Shalayka i Tsimafey Dranchuk zostali zatrzymani w Mińsku przez białoruskich oficerów KGB. Wszyscy oni byli członkami niezarejestrowanej organizacji Inicjatywa Partnerska, która prowadziła niezależny monitoring wyborów. Wszyscy czterej członkowie tej organizacji zostali oskarżeni o działania na rzecz niezarejestrowanej organizacji, zgodnie z Artykułem 193 część 2 Kodeksu Karnego. Jeżeli zostaną skazani, Amnesty International potraktuje ich jako więźniów sumienia i będzie wzywać władze do ich natychmiastowego i bezwarunkowego wypuszczenia na wolność.
Następujące środki pomogłyby Białorusi wypełniać zobowiązania zgodnie z Artykułem 22 ICCPR:
· wprowadzić konieczne zmiany prawne w celu dopilnowania, aby na Białorusi respektowane było prawo wolności słowa oraz aby nikogo nie można było oskarżyć za pokojowe korzystanie ze swojego prawa;
· dopilnować, aby wszelkie dalsze prawne działania przeciwko Białoruskiemu Komitetowi Helsinki zostały niezwłocznie zaprzestane.
Przemoc wobec kobiet
Według ankiety przeprowadzonej między 2001 a 2002 przez UNIFEM, co trzecia Białorusinka była przynajmniej raz w życiu narażona na przemoc w domu. Amnesty International z entuzjazmem i nadzieją przyjmuje wszystkie istotne działania, które podjęto w celu ochrony kobiet przeciwko przemocy w domu na Białorusi. Na przykład, niektóre regionalne centra Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej uwzględniły działalność centrów kryzysowych dla kobiet w swoich politykach, a Ministerstwo Spraw Wewnętrznych założyło specjalne jednostki policji w celu rozwiązywania problemu przemocy w domu. Organizacje pozarządowe również podjęły szereg inicjatyw, które obejmują utworzenie jedynego w kraju schroniska dla kobiet narażonych na przemoc w domu oraz w wyniku nielegalnego handlu. Jednak, inicjatywy te nie są wystarczające w tworzeniu sprawnie działającego systemu pomocy kobietom. Następujące środki pomogłyby Białorusi w zagwarantowaniu kobietom ich prawa do zdrowia i życia:
· dopilnować, aby środki konieczne do tworzenia centrów kryzysowych dla kobiet w obrębie regionalnych centrów Ministerstwa Pracy i Opieki Społeczne były dostępne w wystarczających ilościach;
· dopilnować, aby pracownicy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, którzy pracują w wyspecjalizowanych jednostkach zajmujących się problemem przemocy w rodzinie oraz pracownicy regionalnych centrów Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej byli odpowiednio wyszkoleni, by dobrze wykonywać swoje obowiązki;
· zwiększać świadomość społeczną na temat przemocy w domu oraz zachęcać kobiety do zgłaszania przypadków takiej przemocy;
· zapewnić zarówno ofiarom jak i sprawcom przemocy w domu resocjalizację oraz zwiększyć liczbę miejsc, w których ofiary przemocy będą mogły znaleźć schronienie;
· wesprzeć uchwalenie prawa zgodnego z międzynarodowymi standardami, które przemoc w domu uznaje za niezgodną z prawem;
· wspierać działania organizacji pozarządowych, pracujących nad tą sprawą oraz dopilnować, aby nie były one powstrzymywane starając się pozyskać fundusze z zagranicy na dalsza działalność.
Kara śmierci
Amnesty International uzyskała informację, że w 2005 roku przeprowadzono przynajmniej jedną egzekucję. Ucieszyło nas oświadczenie zastępcy szefa administracji prezydenta z lipca 2005 roku, który powiedział, że zniesienie kary śmierci może dojść do skutku „jak tylko spełnione zostaną konieczne warunki społeczne i gospodarcze”. Nakłaniamy, aby podjął Pan następne działania oraz wprowadził moratorium przed całkowitym zniesieniem kary śmierci. Namawiamy Pana również do upublicznienia informacji na temat liczby wykonanych egzekucji.
„Zniknięcia”
Amnesty International śledziła sprawy przywódców opozycji Yury’a Zakharenko i Viktor’a Gonchar, biznesmena Anatoly’a Krasovsky, i telewizyjnego dziennikarza śledczego Dmitry’a Zavadsky, którzy „zniknęli” w 1999 i 2000 roku. LXI Sesja Komisji Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka (UNCHR), która odbyła się w Genewie przyjęła, 14 kwietnia 2005 roku, rezolucję krytykującą traktowanie praw człowieka na Białorusi oraz namawiając władze do przeprowadzenia niezależnego śledztwa w sprawie „zniknięć”. Nalegamy na przeprowadzenie wnikliwego śledztwa w związku z tymi „zniknięciami” oraz dopilnowanie, aby wyniki dochodzenia były ujawnione, a wszyscy słusznie obarczeni odpowiedzialnością zostali postawieni w stan oskarżenia.
Wierzymy, że zapoczątkuje Pan wszystkie odpowiednie i konieczne działania w celu zajęcia się wyżej wymienionymi problemami oraz oczekujemy na Pana odpowiedź.
Z poważaniem,
Irene Khan Sekretarz Generalna Amnesty International