AI Index: EUR 46/012/2005
Organizacja praw człowieka uznaje znaczenie tej sprawy – sprawy, której towarzyszyły liczne doniesienia o łamaniu międzynarodowych standardów sprawiedliwego procesu oraz obawy o stan zdrowia niektórych oskarżonych. Amnesty International podziela opinię, powszechnie wyrażaną przez obrońców, rosyjskie organizacje praw człowieka oraz innych analityków, że sprawa ta ma podłoże polityczne. AI napisała do Ministerstwa Sprawiedliwości oraz prokuratora generalnego Federacji Rosyjskiej, wyrażając swoje obawy odnośnie aresztowania, skazania i przetrzymywania Michaiła Chodorkowskiego, jego partnera w interesach Płatona Lebiediewa, byłego urzędnika ds. bezpieczeństwa w Jukosie Aleksieja Piczugina oraz starszą prawniczkę Jukosu Swietłanę Bachminę i Jelenę Agranowskaję. Amnesty International wezwała władze rosyjskie do przestrzegania w tych kwestiach swoich zobowiązań na mocy międzynarodowego prawa praw człowieka, w tym art. 14 Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych i art. 6 Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
Podnoszone przez Amnesty International, w listach do Ministerstwa Sprawiedliwości i prokuratora generalnego, obawy dotyczyły: domniemanej ingerencji w wybór prawnika oraz komunikowanie się w sprawach Michaiła Chodorkowskiego i Płatona Lebiediewa, zamknięty charakter postępowania sądowego, zwłaszcza w sprawie Aleksieja Piczugina, przedłużające się pozbawienie wolności Michaiła Chodorkowskiego i Płatona Lebiediewa w areszcie śledczym podczas trwania procesu, domniemane braki opieki medycznej w przypadku Płatona Lebiediewa, Aleksieja Piczugina i Swietłany Bachminy, zarzuty dotyczące brutalnego traktowania Aleksieja Piczugina i Swietłany Bachminej podczas zatrzymania, i zatrzymanie Aleksieja Piczugina w Lefortowie – areszcie śledczym pod jurysdykcją Federalnej Służby Bezpieczeństwa.
Prawo do sprawiedliwego procesu oraz prawo do wolności od okrutnego, nieludzkiego i poniżającego traktowania i karania są podstawowymi prawami człowieka. Amnesty International wzywa wszystkie państwa do przestrzegania tych praw we wszystkich przypadkach, bez dyskryminacji. Amnesty International wyraziła już wcześniej powody swojego niepokoju, odnoszące się do sprawiedliwych procesów w Rosji wśród nich znalazł się brak niezależności sądów od władzy wykonawczej, a także inne kwestie, w których rosyjski system sądowniczy nie odpowiada standardom praw człowieka i nie chroni ludzi przed ich naruszeniami (zobacz: raport Amnesty International -Rough Justice: The Law and Human Rights in the Russian Federation-; AI Index: EUR 46/054/2003, http://web.amnesty.org/library/index/engeur460542003.
Amnesty International uważa, że te przypadki ukazują szersze problemy, jakie trawią system sprawiedliwości karnej Federacji Rosyjskiej, problemy dotyczące niezależności sadownictwa, dostępu do efektywnych środków prawnych, warunków zatrzymań oraz stosowania tortur i brutalnego traktowania celem wydobycia zeznań. Wyrażając te obawy w związku z oskarżeniem osób powiązanych z Jukosem, AI ma nadzieję, że zwiększy szacunek dla praw człowieka i międzynarodowych standardów sprawiedliwego procesu i ich realizację w systemie sprawiedliwości karnej w Rosji.
Rosyjskie organizacje praw człowieka i zwykli ludzie uważają, że Michaił Chodorkowski został oskarżony za swoją działalność polityczną, m.in. finansowanie opozycyjnych partii politycznych. Znamienne, że brytyjski sąd podczas rozprawy ekstradycyjnej (ekstradycji domagał się rząd rosyjski w stosunku do Dmitrija Marujewa i Natalii Czerniszewej) stwierdził ostatnio, że -jest bardzo prawdopodobne, że oskarżenie Michaiła Chodorkowskiego miało kontekst polityczny-. Sąd Miejski Bow Street decyzją z 18 marca 2005 roku odmówił ekstradycji. Sąd uznał także, iż sprawiedliwy proces Dmitrija Marijewa i Natalii Czerniszewej, poszukiwanych w Rosji pod zarzutem spiskowania celem popełnienia defraudacji, oraz Michaiła Chodorkowskiego, będzie prawdopodobnie uwarunkowany opiniami politycznymi o nich i o ludziach z nimi powiązanych, a także iż zarzuty im stawiane miały podłoże polityczne i zostały wydane przez prezydenta Putina. Mimo iż Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy nie podjęło stanowczej decyzji odnośnie politycznego kontekstu tych spraw, oświadczyło, że -okoliczności, w jakich aresztowano i oskarżono czołowych szefów Jukosu sugerują, iż interes państwa w tych działaniach wykracza poza zwykłe dążenie do sprawiedliwości karnej, składają się na niego takie elementy, jak osłabienie głośnego przeciwnika politycznego, zastraszenie innych bogatych ludzi i odzyskanie kontroli nad strategicznymi aktywami gospodarczymi-. Oczywiście, rosyjskie grupy praw człowieka zauważyły -ochładzający- wpływ oskarżenia tych osób na wolność wypowiedzi.
Niemniej jednak, bez względu na to, czy zarzuty są motywowane politycznie, władze rosyjskie muszą zapewnić, że Michaił Chodorkowski i jego współpracownicy będą mieli sprawiedliwy proces, zgodny z zobowiązaniami Rosji na mocy międzynarodowych traktatów praw człowieka, których jest stroną.
