Dokument ten jest regularnie uaktualniany na stronie internetowej Amnesty International poświęconej karze śmierci : www.amnesty.org/deathpenalt
1. Kraje, w których zniesiono i zachowano karę śmierci
W ponad połowie krajów na świecie zniesiono już sądowy wyrok kary śmierci i jej wykonywanie. Zdobyte przez Amnesty International najnowsze informacje wskazują, że :
- 78 krajów i regionów całkowicie zniosło karę śmierci
- w 15 krajach istnieje możliwość skazania na śmierć tylko w wyjątkowychp przypadkach takich jak np. zbrodnie wojenne
- 24 państwa, które w praktyce nie wykonują kar śmierci, zachowały karę śmierci pod względem prawnym, jednak już od ponad 10 lat nie wykonuje się tam egzekucji, a państwa te mają ustaloną zasadę dalszego ich nie wykonywania, co daje sumę 117 krajów, które wykreśliły karę śmierci ze swoich kodeksów lub w praktyce jej nie wykonują.
- 78 krajów nadal zachowuje i korzysta z kary śmierci, jednak liczba krajów wykonujący egzekucje corocznie się zmniejsza.
2. Postęp w zniesieniu kary śmierci na świecie
W ostatniej dekadzie, trzy kraje na rok decydowały się na prawne zniesienie kary śmierci za zwyczajne przestępstwa lub nawet na całkowite jej zniesienie. Od 1990 roku ponad 35 krajów i regionów całkowicie zniosło karę śmierci na swych terytoriach. W skład tych krajów należą państwa afrykańskie ( takie jak Angola, Przylądek Kości Słoniowej, Mauritius, Mozambik, Południowa Afryka), obu Ameryk (Kanada, Paragwaj), Azji i Pacyfiku ( Hong Kong, Nepal, Samoa, Timor-Leste) i Europy ( Azerbejdżan, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Cypr, Estonia, Gruzja, Litwa, Polska, Serbia i Czarnogóra, Turkiestan i Ukraina).,
3. Kroki ku przywróceniu kary śmierci
Raz zniesioną karę śmierci bardzo rzadko się przywraca. Od 1985 roku, ponad 50 państw zniosło prawnie karę śmierci lub uprzednie zniesienie jej dla zwykłych przestępstw rozszerzono na wszystkie wykroczenia. Podczas tego okresu tylko cztery kraje przywróciły karę śmierci. Jeden z nich – Nepal – ponownie ją zniósł; inny, Filipiny, wznowiły egzekucje, lecz szybko ich zaprzestały. Egzekucje nie zostały wznowione w pozostałych dwóch ( Gambii, Papui Nowej Gwinei)
4. Wyroki śmierci i egzekucje
W 2003 roku, co najmniej 1.146 ludzi zostało straconych w 28 krajach i co najmniej 2.756 ludzi zostało skazanych na śmierć w 63 krajach. Dane te zawierają tylko przypadki znane Amnesty International; rzeczywiste liczby z pewnością są wyższe.
W 2003 roku, 84 procent wszystkich zarejestrowanych egzekucji miało miejsce w Chinach, Iranie, USA i Wietnamie. W Chinach, ograniczony i niekompletny rejestr, udostępniony Amnesty International pod koniec roku, ukazywał, iż co najmniej 726 osób zostało straconych, ale przypuszcza się, że prawdziwa ich liczba jest znacznie wyższa: wysoki rangą członek chińskiego ciała ustawodawczego twierdził w marcu 2004, że w Chinach każdego roku wykonuje się egzekucje na prawie 10.000; ludzi. Co najmniej 108 egzekucji zostało wykonanych w Iranie. Sześćdziesiąt pięć osób zostało straconych w USA, a przynajmniej 64 zginęły w Wietnamie
5. Kara śmierci w przypadku młodocianych przestępców
Międzynarodowe traktaty dotyczące praw człowieka zakazują skazania na śmierć i egzekucji na osobie, która w czasie popełniania zbrodni miała mniej niż osiemnaście lat. Międzynarodowa Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Konwencja Praw Dziecka, Afrykańska Karta Praw i Pomocy Dzieciom i Amerykański Traktat na temat Praw Człowieka; wszystkie posiadają klauzulę dotyczącą kary śmierci w przypadku nieletnich. Ponad 100 krajów, uznających karę śmierci w przynajmniej niektórych przypadkach, posiada specjalne rozporządzenia, które wykluczają możliwość dokonania egzekucji na nieletnich przestępcach. Rozporządzenia te są konsekwencją wspomnianych powyżej traktatów. Jednak niewielka liczba krajów nadal zezwala na egzekucje młodocianych przestępców.
Wiadomo o ośmiu krajach, w których od 1990 roku wykonano wyroki śmierci na przestępcach, którzy w chwili popełniania zbrodnii nie mieli jeszcze ukończonych 18 lat- kraje te to: Chiny, Demokratyczna Republika Konga, Iran, Nigeria, Pakistan, Arabia Saudyjska, USA i Jemen. Chiny, Pakistan i Jemen podwyższyły minimalny wiek sprawcy uważanego prawnie za dorosłego do 18 lat, a Iran jest w trakcie wprowadzania podobnych zmian. Krajem, który wykonał najwięcej udokumentowanych egzekucji na nieletnich przestępcach jest USA (19 przypadków od 1990 roku).
Amnesty International wie o dwóch egzekucjach wykonanych na młodocianych przestępcach w 2003 roku, jeden taki przypadek został odnotowany w Chinach, drugi w USA. Kolejna egzekucja nieletniego przestępcy miała miejsce w Iranie w lutym 2004 roku.
6. Argument -kara śmierci jako czynnik odstraszający-
Badania naukowe nie są w stanie znaleźć przekonywującego dowodu na to, iż kara śmierci odstrasza od popełnienia zbrodni bardziej niż inne kary. W ostatnim sondażu na temat stosunku między karą śmierci a wskaźnikiem zabójstw, przeprowadzonym dla ONZ w 1988 roku i zaktualizowanym w 2002, stwierdzono, że: –nie jest rozważnym zaakceptowanie hipotezy ,iż kara śmierci odstrasza morderców od popełniania zbrodni w znacznie większym stopniu niż groźba zastosowania przypuszczalnie lżejszej kary dożywocia-.
(Bibliografia: Roger Hood , The Death Penalty: A World-wide Perspective, Oxford, Clarendon Press, wydanie trzecie, 2002, str. 230)
7. Wpływ zniesienia kary śmierci na wskaźnik przestępczości
Po przeanalizowaniu danych dotyczących stosunku zmian w stosowaniu kary śmierci do wskaźnika zabójstw, badania przeprowadzone dla ONZ w 1988 roku i zaktualizowane w 2002, ujawniły: -Fakt, że wszystkie statystyki są zgodne stanowi przekonywujący dowód na to, iż kraje nie powinny się obawiać nagłego i poważnego wzrostu liczby przestępstw w przypadku zredukowania stosowania kary śmierci-.
Najnowsze dane z krajów, w których już nie praktykuje się kary śmierci, nie potwierdzają teorii, że jej zniesienie powoduje jakiekolwiek szkodliwe efekty. W Kanadzie, na przykład, liczba zabójstw na 100.000 mieszkańców spadła z maksymalnych 3,09 osoby w 1975 ( rok przed zniesieniem kary śmierci za morderstwo) do 2,41 osoby w 1980 i od tamtego czasu liczba ta ciągle spada. W 2002 roku, 26 lat po derogacji kary śmierci, liczba zabójstw na 100.000 obywateli wynosiła 1,85, jest to o 40 procent mniej niż w 1975.
(Użyto fragmentów: Roger Hood, The Death Penalty: A World-wide Perspective, Oxford, Clarendon Press, trzecie wydanie, 2002, str. 214)
8. Międzynarodowe porozumienie dla obalenia kary śmierci
Jednym z najważniejszych osiągnięć ostatnich lat było zastosowanie założeń międzynarodowych traktatów, w których państwa zobowiązują się do zniesienia kary śmierci. Obecnie istnieją cztery takie traktaty:
- Drugi Dodatkowy Protokół Międzynarodowych Paktów Praw Politycznych i Obywatelskich, który został ratyfikowany przez 52 państwa. Osiem państw podpisało Protokół, wykazując zamiar podporządkowania się mu w późniejszym czasie.
- Protokół Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka i Derogacji Kary Śmierci, który został ratyfikowany przez osiem i podpisany przez jeden kraj obu Ameryk.
- Protokół Nr 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Europejska Konwencja Praw Człowieka), który został ratyfikowany przez 44 europejskie państwa i podpisany przez jedno.
- Protokół Nr 13 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Europejska Konwencja Praw Człowieka), który został ratyfikowany przez 24 kraje i podpisany przez kolejne 18.
Protokół Nr 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka jest porozumieniem, które ma na celu zniesienie kary śmierci w czasie pokoju. Drugi Dodatkowy Protokół Międzynarodowych Paktów Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Protokół Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka nawołują do całkowitego zniesienia kary śmierci, jednak dopuszczają ,w ramach wyjątku, (w krajach, które sobie tego życzą) możliwość zachowania kary śmierci w czasie wojny. Protokół Nr 13 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka nawołuje do całkowitego zniesienia kary śmierci niezależnie od okoliczności.
9. Egzekucje niewinnych
Jak długo utrzymana będzie kara śmierci, tak długo nie można wykluczyć niebezpieczeństwa wykonania wyroku śmierci na osobie niewinnej.
W USA od roku 1973, 113 więźniów zostało zwolnionych z celi śmierci, po pojawieniu się nowych dowodów oczyszczających ich ze stawianych im zarzutów. Niektórzy z nich, po spędzeniu lat w celi śmierci, w ostatniej chwili uniknęli wykonania wyroku. Wspólnymi cechami wszystkich przypadków są źle prowadzone śledztwo policji lub prokuratury, wykorzystanie mało wiarygodnych zeznań świadków, dowodów rzeczowych, lub nieudolna linia obrony. Istnieją również inne przypadki amerykańskich więźniów, na których został wykonany wyrok śmierci mimo poważnych wątpliwości co do ich winy.
Ówczesny gubernator stanu Illinois, George Ryan, ogłosił w styczniu 2000 odroczenie egzekucji. Jego decyzja nastąpiła po uniewinnieniu trzynastego więźnia z celi śmierci, który został niesprawiedliwie skazany od czasu gdy kara śmierci została w USA przywrócona w 1977 roku.
W tym samym czasie, 12 innych więźniów zostało straconych. W styczniu 2003 roku gubernator Ryan ułaskawił 4 więźniów z celi śmierci i złagodził wszystkie pozostałe 167 wyroków śmieci w stanie Illinois.
10. Kara śmierci w USA
- 65 więźniów zostało straconych w USA w 2003 roku, co od chwili przywrócenia kary śmierci w 1977, stanowi 885 wykonanych egzekucji. Dziewięćsetna egzekucja została wykonana 3 marca 2004 roku.
- Do dnia 1 stycznia 2004 roku, ponad 3.500 więźniów zostało skazanych na śmierć.
- 38 z 50 stanów USA prawnie uznaje karę śmierci. Kara śmierci jest akceptowana również w amerykańskim prawie cywilnym i federalnym, wojskowym.