Różne drogi
Robert jest piłkarzem. Dzięki węgierskiemu programowi dla młodych sportowców ze środowisk zagrożonych ubóstwem i dyskryminacją podpisał kontrakt z drugoligowym klubem, a jego kariera rozwija się. Chociaż koledzy z klubu kwestionowali początkowo jego obecność w drużynie, Robert wciąż gra. „Piłka nożna to wszystko, co mam” – mówi.
Florina ma 15 lat, wychowuje się w jednym z biednych romskich osiedli w Budapeszcie. Jej rodzice są bezrobotni. Ona uczy się natomiast w dobrym liceum i chce iść na studia prawnicze. Żeby mieć na to szansę, co dzień walczy ze stereotypami w szkole oraz naciskami ze strony swojego środowiska, w którym dziewczyny wcześnie wychodzą za mąż, a o studiach rzadko która myśli. Florina marzy, żeby jako prawniczka bronić ofiar dyskryminacji.
Ich historie, a także opowieść o cioci Rozi i jej dzieciach oraz o wielu innych Romach zostały zebrane i pokazane w 25 kilkuminutowych filmach nakręconych w ramach projektu Colorful but Not Colorblind, który miał na celu uchwycenie w obiektywny sposób różnych aspektów i sfer życia reprezentantów mniejszości romskich z Czech, Słowacji, Bułgarii, Rumunii i Węgier.
Za wszystkimi indywidualnymi historiami, zarówno sukcesami, jak i porażkami, stoi szeroko rozumiany system edukacji, który ma ogromny wpływ na dzieciństwo i na przyszłość dzieci.
Sukces różnorodności
Jednym z największych sukcesów dużych, rządowych inicjatyw w Europie jest program wsparcia dla dzieci Romów migrujących w Wielkiej Brytanii.
Badania prowadzone ponad 10 lat temu wśród uczniów pochodzących ze społeczności romskiej, szczególnie ze społeczności Romów migrujących, pokazywały, że największym problemem dla młodych ludzi jest wstydzenie się środowiska, z którego pochodzą. Pochodzenie etniczne jest dla nich ciężarem, boją się, że gdy ktoś się dowie, mogą stać się ofiarą ataków. W rezultacie pozostają na marginesie życia szkoły, ich wyniki w nauce są gorsze, a odsetek dzieci, które nie kończą kolejnego etapu edukacji jest coraz wyższy. Zaproponowany w wyniku tych badań plan zakładał zmianę wielu aspektów życia szkoły: od szkoleń dla nauczycieli i pracowników bibliotek i świetlic, przez włączanie do programu szkolnego materiałów pokazujących tę grupę w pozytywnym świetle, po tworzenie przestrzeni, by romskie dzieci mogły pokazywać innym swoją odmienność kulturową i wartościowe elementy romskiej kultury, które są dla nich ważne. Motywowano uczniów, przekonując ich z jednej strony, że chodzi tu o nich i ich przyszłość, z drugiej strony o to, że dzięki ich sukcesom pokażą w szkole inny, lepszy obraz swojej społeczności , i wreszcie, że będą mogli pokazać samej społeczności, że ma w swoich szeregach ludzi, którzy osiągają sukcesy.
W praktyce obok edukacji nauczycieli i pracowników, zmian w programach i w systemie monitorowania postępów dzieci, wprowadzono na przykład istniejącą już teraz także w Polsce instytucję asystenta edukacji romskiej. Powstało też wiele lokalnych pomysłów, takich jak na przykład wypożyczanie dzieciom aparatów fotograficznych lub kamer, żeby mogły uchwycić swoje życie rodzinne i odmienność kulturową, a następnie miały możliwość pokazania tych materiałów społeczności szkolnej. Ich prace były wykorzystane w materiałach promocyjnych szkoły lub dodane do bazy materiałów, z który nauczyciele mogą korzystać podczas lekcji, np. o wielokulturowości.
Przez prawie dekadę w Wielkiej Brytanii znacznie wzrosła liczba romskich dzieci, które osiągają dobre wyniki i kończą szkoły. Sukces udało się osiągnąć nie tylko w edukacji brytyjskich dzieci Romów migrujących, ale też w edukacji dzieci romskich imigrantów z Europy Środkowej i Wschodniej. Według badań prowadzonych w 2011 roku 7 na 8 uczniów romskich przyznało, że nie doświadczyło nigdy szykanowania czy dyskryminacji w związku ze swoim pochodzeniem etnicznym.
Długa droga, którą warto przejść
Fundacja Open Society zebrała dobre praktyki z wielu krajów europejskich, w tym także z Europy Środkowej i Wschodniej oraz Bałkanów, i opracowała długą listę rekomendacji dla władz oświatowych w tworzeniu systemów sprzyjających sukcesowi dzieci romskich w edukacji. Wśród nich znalazł się dostęp do edukacji przedszkolnej, dobra współpraca szkoły z rodzicami wspomagana przez asystentów edukacji romskiej, którzy ułatwiają wzajemne kontakty, czy budowanie programu nauczenia, który promuje wielokulturowość.
Rozi z Węgier, która z takim ciepłem opowiada o swoich podopiecznych, mówi, że warto. Pozytywne przykłady z różnych europejskich krajów, pokazują, że można.
Historie Romów zebrane w projekcie Colorfull but Not Colorblind: http://roma.glocalstories.org/#menu
Przykłady dobrych praktyk w obszarze edukacji dzieci romskich:
Experience of Roma Education Initiatives, raport Fundacji Open Society http://www.opensocietyfoundations.org/sites/default/files/experiences_20071201.pdf
From Segregation to Inclusion. Roma Pupils in United Kingodom, raport Equality/Roma Education Fund: http://equality.uk.com/Education_files/From%20segregation%20to%20integration_1.pdf
The Inclusion of Gypsy, Roma and Traveller Children and Young People, raport brytyjskiego Ministerstwa ds. Dzieci, Edukacji i Rodziny: http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20130401151715/https://www.education.gov.uk/publications/eOrderingDownload/Inclusion%20of%20Gypsy%20Roma.pdf
