Nigdy wcześniej znajomość swoich praw w kontakcie z policją nie była tak przydatna. Przemoc ze strony funkcjonariuszy stała się jednym z wyznaczników 2020 roku – począwszy od zabicia George’a Floyda w USA, po brutalne tłumienie protestów w Białorusi, Hong Kongu czy Nigerii.
Pandemia COVID-19 przyczyniła się na całym świecie również do wzrostu liczby nadużyć. Jak wykazuje Amnesty International w ostatnim raporcie, organa porządku publicznego odgrywały zdecydowanie za dużą rolę w działaniach, które ze swej natury stanowią domenę systemu opieki zdrowotnej.
W wielu państwach policja nadużywała swoich uprawnień dopuszczając się zakrojonych na skalę masową zatrzymań, bijąc lub strzelając do osób naruszających ograniczenia uzasadniane ochroną zdrowia publicznego, czy też siłowo rozpraszając pokojowe zgromadzenia. Rządy często wykorzystywały pandemię jako pretekst do stosowania represji, co skutkowało zatrzymaniami i aresztowaniami dziennikarzy, aktywistów i pracowników medycznych za udostępnianie informacji na temat sytuacji epidemicznej lub krytykowanie podejmowanych w odpowiedzi na COVUD-19 środków zaradczych.
Pandemia nie zwalnia policji z powinności przestrzegania praw człowieka i misji służenia społeczeństwu i ochrony obywateli. Choć w obliczu zagrożeń pandemicznych pewne ograniczenia niektórych praw mogą być uzasadnione, to muszą mieć właściwą podstawę prawną, być niezbędne i proporcjonalne. Muszą też być wprowadzane w imię osiągnięcia uzasadnionego celu, np. ochrony zdrowia publicznego.
Przeprowadzone przez Amnesty badania pokazują, że organa porządku publicznego często pozwalają sobie na zbyt wiele – na przykład używając śmiercionośnej siły, gdy nie ma bezpośredniego zagrożenia życia czy poważnych obrażeń, lub nakładając generalne zakazy zgromadzeń publicznych.
Jak zatem policja powinna działać w czasie pandemii? Oto skrótowy poradnik uwzględniający międzynarodowe standardy i regulacje z zakresu praw człowieka.
Policja powinna:
- Nie wykazywać nadgorliwości przy egzekwowaniu regulacji dotyczących COVID-19
- Podczas wszelkich interwencji nadać priorytet deeskalacji, mediacji i negocjacji
- Zawsze zapewnić, by podejmowane działania były prawnie uzasadnione, konieczne i proporcjonalne, a ponadto nie przyczyniały się do rozprzestrzeniania się wirusa
- Zagwarantować, że interwencje organów porządku publicznego nie naruszają w sposób większy niż to konieczne możliwości korzystania przez ogół społeczeństwa z praw człowieka, jak też zadbać o to, by nie prowadziły do wystąpienia większych szkód niż te, którym miały zapobiegać.
- Umożliwić dziennikarzom, blogerom, obrońcom praw człowieka i działaczom politycznym prowadzenie nieskrępowanej działalności.
- Unikać stosowania siły, zwłaszcza mogącej łatwo spowodować obrażenia cielesne
- Ułatwiać korzystanie przez ogół społeczeństwa z wolności pokojowych zgromadzeń
- Przy zabezpieczaniu zgromadzeń publicznych jedynie w ostateczności używać chemicznych środków drażniących o szerokim zasięgu (takich jak gaz łzawiący), i to tylko w wypadku wystąpienia powszechnej przemocy, której nie sposób powstrzymać podejmując działania przeciwko pojedynczym agresywnie zachowującym się osobom
- Dokonywać zatrzymań i aresztowań jedynie w ostateczności – pozwoli to ograniczyć ryzyko zakażeń
- Jeśli zatrzymanie lub aresztowanie jest się niezbędne, podjąć wszelkie kroki, by ograniczyć do minimum zagrożenie zarażeniem
Policja nie powinna:
- Dyskryminować
- Egzekwować regulacji związanych z COVID-19 wobec osób, które nie są w stanie się im podporządkować (np. wobec osób w kryzysie bezdomności niebędących w stanie zastosować się do przepisów).
- Używać poniżających metod w celu egzekwowania regulacji związanych z COVID-19
- Używać swoich uprawnień w celu dławienia wolności słowa
- Dopuszczać się przymusowych eksmisji
- Nielegalnie wydalać uchodźców lub imigrantów zarobkowych
- Stosować siły wobec osób naruszających regulacje związane z COVID-19 wyłącznie z konieczności zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (np. poszukujących pożywienia, leków lub pomocy medycznej).
- Używać siły mogącej łatwo spowodować obrażenia cielesne w celu egzekwowania przepisów dotyczących COVID-19 – to działanie przeciwskuteczne i nieproporcjonalne
- Stosować broni palnej w celu egzekwowania regulacji związanych z COVID-19
- Zmuszać do nakładania specjalnych kapturów [tzw. spit hoods] jako środka chroniącego funkcjonariuszy: to nieskuteczne i może prowadzić do poważnych obrażeń
- Nakładać generalnych zakazów zgromadzeń publicznych
- Siłowo rozpraszać pokojowych zgromadzeń publicznych – także wówczas, gdy ma to służyć egzekwowaniu regulacji związanych z COVID-19.
- Przetrzymywać ludzi w przepełnionych miejscach zatrzymań lub w innych okolicznościach mogących przyczynić się do rozprzestrzeniania wirusa
Najważniejsze jest jedno: najważniejszym obowiązkiem władz państwowych, w tym policji jest respektowanie i ochrona przysługującego ludziom prawa do życia.
Więcej informacji: Amnesty International’s detailed guidelines on use of force by law enforcement. [Szczegółowe wytyczne Amnesty International dotyczące stosowania siły przez organa ochrony porządku publicznego].
Zdjęcie w nagłówku: Policjant w Republice Południowej Afryki mierzy bronią w osoby stojące w kolejce do sklepu, aby wyegzekwować restrykcje związane z pandemią. Yeoville, Johanesburg, 28 marca 2020. ©MARCO LONGARI/AFP/Getty Images.
Dowiedz sie więcej na stronie COVID-19 i prawa człowieka: