Nie pozwól na bezkarne nadużycia w obronie granicy - Amnesty International

Rządowa ustawa, która pozwoli Straży Granicznej, Policji i Siłom Zbrojnym na bezkarne użycie broni palnej, jest poważnym naruszeniem międzynarodowych standardów prawa. Przepisy te umożliwiają użycie broni niezgodnie z obowiązującymi przepisami – bez ponoszenia za to odpowiedzialności. Może to prowadzić do nadużyć i z pewnością zagraża bezpieczeństwu osób na granicy.

Nie możemy akceptować niehumanitarnego traktowania osób migrujących oraz pozwalać na nieograniczone użycie broni przeciwko nieuzbrojonym ludziom. Na takie działania nie ma przyzwolenia ze strony społeczeństwa obywatelskiego, ponieważ podważają one podstawowe zasady praworządności i prawa człowieka.

Przyjęcie proponowanych przepisów znacznie utrudni pociągnięcie do odpowiedzialności funkcjonariuszy państwowych za niezgodne z prawem lub nieproporcjonalne użycie broni. Obecne przepisy już pozwalają żołnierzom i strażnikom granicznym na użycie broni w uzasadnionych sytuacjach, w tym w obronie życia, zdrowia i nienaruszalności granicy państwowej.

Nowe regulacje nie wypełniają żadnej istotnej luki prawnej, a jedynie służą bieżącym celom politycznym rządu. Na dodatek dążą do działania prawa wstecz. Jeśli nowe przepisy wejdą w życie, osoby, które wcześniej nadużyły broni palnej, unikną odpowiedzialności karnej. To naruszenie podstawowych zasad prawa karnego.

Zaapeluj o odrzucenie ustawy przez Senat i pomóż nam chronić się przed bezkarnym nadużywaniem broni przez funkcjonariuszy!

Działaj teraz

Zobacz treść petycji:: Do: Posłanki i Posłowie, Senatorki i Senatorzy

Szanowni Państwo!
W związku z dalszym procedowaniem rządowej ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu usprawnienia działań Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Policji oraz Straży Granicznej na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa państwa, zwracam się do Państwa z prośbą o jej odrzucenie. 

Projekt jest niezgodny z międzynarodowymi standardami wyznaczającymi zasady używania broni palnej przez funkcjonariuszy państwowych. Standardy te zebrano w Podstawowych zasadach użycia siły i broni palnej przez funkcjonariuszy organów ścigania przyjętych na forum ONZ 1990 r. ( https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/basic-principles-use-force-and-firearms-law-enforcement; dalej: Podstawowe zasady użycia siły i broni palnej). Użycie broni palnej przez funkcjonariuszy musi odbywać się na podstawie i w ramach obowiązującego prawa, w sytuacjach koniecznych (Art. 4 Funkcjonariusze (…) [mogą] (…) użyć siły i broni palnej tylko wtedy, gdy inne środki są nieskuteczne lub nie rokują osiągnięcia zamierzonego rezultatu), z zachowaniem zasady proporcjonalności (Art. 5 Zawsze, gdy zgodne z prawem użycie siły i broni palnej jest nieuniknione, funkcjonariusze organów ścigania powinni zachować powściągliwość w takim użyciu i działać proporcjonalnie do wagi przestępstwa i uzasadnionego celu) oraz z zachowaniem możliwości pociągnięcia funkcjonariuszy do odpowiedzialności (Art. 7 Rządy powinny zapewnić, że arbitralne lub niewłaściwe użycie siły i broni palnej przez funkcjonariuszy organów ścigania będzie karane jako przestępstwo zgodnie z ich prawem). 

Nie ulega wątpliwości, że projekt ustawy stoi w sprzeczności z Podstawowymi zasadami użycia siły i broni palnej, w szczególności z zasadą odpowiedzialności. Projektowana ustawa stanowi bowiem w Art. 10a.: „1. Nie popełnia przestępstwa funkcjonariusz Policji, funkcjonariusz Straży Granicznej lub żołnierz Żandarmerii Wojskowej, który z naruszeniem zasad użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego i bezprawnego zamachu na nienaruszalności granicy państwowej, używa tych środków lub broni palnej lub je wykorzystuje, w związku z wykonywaniem czynności lub zadań służbowych…” (podobnie Art.10a, punkt 2). W wyniku przyjęcia tych regulacji, niezwykle trudne będzie wyegzekwowanie odpowiedzialności za niezgodne z prawem, niekoniecznie czy nieproporcjonalne użycie broni przez funkcjonariuszy państwowych.  

Ponadto nowe regulacje nie wypełniają żadnej istotnej luki prawnej, gdyż w obecnym stanie prawnym żołnierze oraz funkcjonariusze Straży Granicznej już mogą używać broni palnej w uzasadnionych przypadkach. Z ustawy o Straży Granicznej (ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej, Dz.U. 2024 poz. 915) wynika, że siły zbrojne mogą być wysłane do pomocy Straży Granicznej i wówczas żołnierze mogą podobnie jak funkcjonariusze Straży Granicznej używać broni palnej w obronie życia i zdrowia, a także „nienaruszalności granicy państwowej”. Przepisy o obronie koniecznej i stanie wyższej konieczności także wyłączają odpowiedzialność karną w adekwatnych sytuacjach i dopuszczają użycie broni również przez funkcjonariuszy państwowych. Wprowadzenie przepisów sankcjonujących bezprawność w stosowaniu śmiercionośnej broni palnej może doprowadzić do przyzwolenia na naruszanie praw człowieka wobec uchodźców i migrantów, a także do drastycznego obniżenia poczucia bezpieczeństwa na granicy.  

Polityka przyzwolenia na brutalność wobec osób próbujących przekroczyć polsko-białoruską granicę jest konsekwentnie realizowana przez obecny polski rząd, kontynuujący podejście swoich poprzedników. Wprowadzenie niekaralności działania skutkującego pozbawieniem życia musi być zrównoważone koniecznym i wyjątkowo doniosłym interesem publicznym. W tym przypadku próżno szukać takiego interesu. Podstawowe zasady użycia siły i broni palnej wprost przestrzegają przed zmianą przepisów w szczególnych przypadkach: „Art. 8 Wyjątkowe okoliczności, takie jak wewnętrzna niestabilność polityczna lub jakikolwiek inny nagły wypadek publiczny, nie mogą być powoływane w celu uzasadnienia jakiegokolwiek odstępstwa od tych podstawowych zasad.” Tymczasem omawiany projekt ustawy został zaproponowany jako odpowiedź na kryzys humanitarny związany ze zwiększoną liczbą prób przekroczenia granicy polsko-białoruskiej. Wyjątkowa sytuacja mająca miejsca na terytorium Polski nie może być uzasadnianiem dla łamania praw człowieka. W wyroku C-72/22 z dnia 30 czerwca 2022 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) zaznaczył, iż „masowy napływ cudzoziemców” nie może uzasadniać takich ograniczeń jak pozbawienie faktycznego prawa do azylu. Nawiązując do argumentacji TSUE oraz Podstawowych zasad użycia siły i broni palnej, należy stwierdzić, że „masowy napływ cudzoziemców” i tym razem nie może stanowić uzasadnienia dla ignorowania podstawowych praw jednostki.  

Moją niezgodę budzi także fakt, że uprawnienia do użycia broni palnej przez funkcjonariuszy publicznych są rozszerzane poprzez wprowadzenie tzw. kontratypu, a więc okoliczności wyłączającej bezprawność czynu. Rozszerzenie uprawnień przez wprowadzanie kontratypu w praktyce pozwala na bezkarność nieprofesjonalnego używania broni, a także przyzwyczaja funkcjonariuszy do działania poza ramami prawa. Takie rozwiązanie tworzy ryzyko nadużywania uprawnień i stanowi złamanie konstytucyjnej zasady legalizmu. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stanowi w art. 7, że „Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.”

Niepokoi mnie także fakt, że projekt ustawy został złożony w momencie obowiązywania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej tzw. „strefy buforowej” czyli obszaru, gdzie zakazany jest wstęp dla osób postronnych. Z powodu wprowadzenia strefy, dziennikarze i dziennikarki oraz organizacje społeczne nie mogą już legalnie obserwować działań polskich funkcjonariuszy ani informować opinii publicznej o naruszeniach. Dziennikarze pełnią rolę publicznego stróża powiadamiającego obywateli i obywatelki o sprawach mających istotne znaczenie. W obecnej sytuacji sposób używania broni palnej przez funkcjonariuszy państwowych nie będzie w żaden sposób poddany kontroli społecznej. Projekt ustawy tworzy ogromne pole do nadużyć, przed którymi uchronić może jedynie silna kontrola społeczna i transparentność działania służb państwowych – niemożliwa w przypadku wejścia ustawy w życie  w trakcie obowiązywania strefy buforowej.

Za całkowicie niedopuszczalne uważam rozwiązanie pozwalające Ministrowi Obrony Narodowej na ogłoszenie wytycznych w zakresie użycia przez żołnierzy broni w drodze zarządzenia nie podlegającego ogłoszeniu. Doprowadzi to do sytuacji, w której żołnierze będą mieli tajne instrukcje warunkujące ich prawo do używania broni. Taka dysproporcja informacji jest niebezpieczna nie tylko w świetle obecnego kryzysu humanitarnego w polsko-białoruskiej strefie przygranicznej, ale także we wszystkich sytuacjach, w których doszłoby do interakcji pomiędzy żołnierzami a cywilami.   

Podsumowując, projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu usprawnienia działań Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Policji oraz Straży Granicznej na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa państwa, jest sprzeczna z fundamentalnymi zasadami demokratycznego państwa prawnego oraz tworzy znaczące pole do nadużyć i w konsekwencji do łamania praw człowieka.

Dlatego wzywam Państwa do jej odrzucenia.

Z wyrazami szacunku

1 198 zostało podpisane. Przejdźmy do 5 000

23.96%

Podpisując petycję, przyłączasz się do globalnego ruchu ludzi, którzy niesprawiedliwość na świecie traktują osobiście, a także zgadzasz się, aby Stowarzyszenie Amnesty International zostało administratorem Twoich danych osobowych. Będziemy Cię informować o sile Twojego działania oraz sytuacji praw człowieka na świecie.

Dbamy o bezpieczeństwo Twoich danych osobowych. Przetwarzamy je na podstawie obowiązujących przepisów prawa (m.in. Rozporządzenia UE 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016). Regulamin: amnesty.org.pl/polityka-prywatnosci.

Pamiętaj, że masz prawo dostępu do swoich danych. Możesz zwrócić się do nas z prośbą o ich sprostowanie, usunięcie lub ograniczenia ich przetwarzania. Możesz też wycofać swoją zgodę, a także złożyć skargę do organu nadzorczego.

Bezkarność za nadużycia w obronie granicy – nie pozwól na przekroczenie granic prawa