W obliczu szeregu kryzysów ujawniających ogromne luki w państwowych systemach wsparcia i ochrony Amnesty International wzywa do wprowadzenia powszechnej ochrony socjalnej. Obecnie setki milionów ludzi pozostają w obliczu zagrożenia głodem lub są uwięzione w kręgu ubóstwa i niedostatku.
W raporcie: „Rising Prices, Growing Protests: The Case for Universal Social Protection”, Amnesty nawołuje również do międzynarodowego umorzenia długu. Zaleca państwom wprowadzenie reform podatkowych oraz walkę z ich nadużyciami, by dzięki temu uzyskały znaczne środki na finansowanie ochrony socjalnej.
„Połączenie kryzysów ujawniło, jak słabo wiele państw jest przygotowanych do zapewnienia ludziom niezbędnej pomocy. To szokujące, że ponad 4 miliardy ludzi, czyli około 55% światowej populacji, nie ma dostępu nawet do najbardziej podstawowej ochrony socjalnej, mimo że prawo do niej jest zapisane od 1948 roku w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka” powiedziała Agnès Callamard, Sekretarz Generalna Amnesty International.
W raporcie przedstawiono, w jaki sposób wzrost cen żywności, zmiany klimatyczne oraz skutki ekonomiczne pandemii COVID-19 i inwazji Rosji na Ukrainę prowadzą do katastrofalnego kryzysu humanitarnego, doprowadzając do protestów i większego niezadowolenia społecznego.
Organizacja wzywa państwa do zapewnienia, aby zabezpieczenie społeczne (m.in. zasiłki chorobowe i rentowe, świadczenia zdrowotne, emerytury dla osób starszych, alimenty na dzieci, świadczenia rodzinne i wsparcie dochodu) było dostępne dla każdej osoby, która może tego potrzebować.
Raport pokazuje, w jaki sposób brak zabezpieczenia społecznego w wielu krajach sprawił, że społeczności są bardziej narażone na nagłe kryzysy ekonomiczne, konsekwencje konfliktów, zmiany klimatu lub inne wstrząsy. Skutki tych kryzysów, w tym powszechny głód, wyższe bezrobocie i gniew z powodu obniżającego się standardu życia, spowodowały protesty na całym świecie, które często były brutalnie tłumione.
„Powszechna ochrona socjalna może zaradzić naruszeniom praw ekonomicznych i społecznych, które często leżą u podstaw niezadowolenia i protestów. Zamiast postrzegać pokojowe protesty jako wyraz prób domagania się swoich praw, władze często reagują na demonstracje niepotrzebnym lub nadmiernym użyciem siły. Pokojowy protest jest prawem człowieka, a Amnesty International prowadzi kampanię na rzecz ochrony protestów” – powiedziała Agnès Callamard.
W raporcie wezwano międzynarodowych pożyczkodawców do zmiany harmonogramu spłat lub anulowania długów, aby umożliwić lepsze finansowanie ochrony socjalnej. W raporcie podkreślono również, że według Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) koszt zapewnienia podstawowej ochrony socjalnej we wszystkich państwach o niskich i średnich dochodach szacuje się na 440,8 miliardów dolarów rocznie. Jest to niższa kwota, niż 500 miliardów dolarów, które według szacunków Tax Justice Network państwa tracą rocznie na rzecz „rajów podatkowych” na całym świecie.
Amnesty International wzywa państwa do współpracy i wykorzystania wszystkich swoich zasobów, a także do reformy systemów podatkowych, aby powstrzymać ewentualne oszustwa, co zapewni fundusze na poprawę ochrony socjalnej.
„Ludzie doświadczają trudności i cierpienia z powodu tych okoliczności, a propozycje rozwiązań rzadko są proste. Wiemy, że państwa powinny poważnie podejść do ograniczania nadużyć podatkowych” powiedziała Agnès Callamard.
Aby zagwarantować prawo do ochrony socjalnej, Amnesty International popiera ustanowienie Globalnego Funduszu Ochrony Socjalnej, zarządzanego na szczeblu międzynarodowym – koncepcji wspieranej przez Specjalnego Sprawozdawcę ONZ ds. skrajnego ubóstwa i praw człowieka, Sekretarza Generalnego ONZ i MOP.
Dzięki funduszowi państwa miałyby zapewnione wsparcie techniczne i finansowe w celu zapewnienia ochrony socjalnej. Miałoby to na celu zwiększenie możliwości reakcji krajowych systemów ochrony socjalnej w czasach kryzysu.
Głód, ubóstwo i protesty
Brak odpowiedniego zabezpieczenia społecznego może być katastrofalny w skutkach dla rosnącej liczby osób zmagających się z brakiem żywności.
The World Food Programme (WFP) twierdzi, że 349 milionów ludzi na całym świecie jest bezpośrednio zagrożonych brakiem żywności, a 828 milionów kładzie się spać głodnych każdej nocy.
Zgodnie z raportem Sustainable Development Goals Report 2022, pandemia COVID-19 zniweczyła prawie 4 lata postępów w ograniczaniu ubóstwa i zepchnęła kolejne 93 miliony ludzi w skrajne ubóstwo (co oznacza życie za mniej niż 2,15 dolara dziennie).
Brak skutecznych środków na walkę z inflacją doprowadził do ciągłego obniżania poziomu życia. Doprowadziło to do protestów na całym świecie, w tym w Iranie, Sierra Leone i na Sri Lance.
Rosnące ceny żywności i innych podstawowych artykułów najbardziej dotknęły ludzi żyjących w krajach o niskich dochodach. Jednak zwiększone korzystanie z banków żywności w bogatszych krajach wskazuje, że kryzys kosztów utrzymania i przystępności cenowej żywności jest powszechny.
Inwazja Rosji na Ukrainę, głównego producenta zboża, dodatkowo zadała druzgocący cios globalnym dostawom żywności i sprawiła, że indeks cen żywności Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (Food and Agriculture Organization – FAO) osiągnął najwyższy poziom od 1990 r. Zmiany klimatu oraz rosnące ceny nawozów również uderzyły w produkcję rolną. Według FAO susza jest największym pojedynczym czynnikiem przyczyniającym się do zmniejszenia zbiorów.
Ubezpieczenie społeczne, podatki i zadłużenia
Amnesty International jest częścią rozszerzającej się koalicji ekspertów i organizacji społecznych wzywających kraje do stopniowego zapewniania powszechnej ochrony socjalnej i realizowania płynących z niej korzyści.
Agnès Callamard powiedziała: Ochrona ludzi przed stratami spowodowanymi wstrząsami, katastrofami lub załamaniem gospodarczym, może być przełomowa zarówno dla społeczeństwa, jak i państwa, które zapewnia wsparcie, zmniejszając napięcia społeczne i konflikty. Umożliwia dzieciom kontynuowanie edukacji, poprawia opiekę zdrowotną, zmniejsza ubóstwo i nierówności w dochodach, a ostatecznie przynosi korzyści ekonomiczne całym społeczeństwom.
Ochrona ludzi przed stratami spowodowanymi wstrząsami, katastrofami lub załamaniem gospodarczym, może być przełomowa zarówno dla społeczeństwa, jak i państwa, które zapewnia wsparcie, zmniejszając napięcia społeczne i konflikty.
Agnès Callamard, Sekretarzyni Generalna, Amnesty International
„Nie możemy nadal odwracać wzroku od tego, jak rosną nierówności, a ci, których one dotyczą, są pozostawieni samym sobie. Przestępstwa podatkowe, agresywne unikanie opodatkowania przez osoby fizyczne i korporacje pozbawiają państwa, a zwłaszcza kraje o niższych dochodach, potrzebnych im zasobów”.
Wysoki poziom zadłużenia i koszty jego obsługi oznaczają, że mocno zadłużonym państwom często brakuje zdolności finansowej do realizacji planów opieki socjalnej. Według Oxfam, kraje o niskim dochodzie wydają 4 razy więcej na spłatę zadłużenia niż na świadczenie usług zdrowotnych i 12 razy więcej na spłatę zadłużenia niż na ochronę socjalną.
Według rocznego raportu IMF, około 60% krajów o niskim dochodzie jest zagrożonych zadłużeniem lub może być zadłużone niedługo, co wiąże się z ryzykiem niespłacania zobowiązań. Umorzenie lub zmiana harmonogramu spłaty zadłużenia pozwoliłaby wielu krajom na znalezienie środków na ochronę socjalną.