9 września 2002 roku, w gminie Itamba w prowincji Gitega, członkowie Armii Burundii dokonali egzekucji na co najmniej 174 nieuzbrojonych cywilach z pominięciem procesu sądowego. Masakra, która ponad tydzień pozostała nieujawniona, wywołała ostre potępienie w kraju i na arenie międzynarodowej. Ten mord nie jest pojedynczym incydentem, jak utrzymują niektórzy wyżsi rangą wojskowi i czołowi politycy, ale przygnębiająco stałą cechą konfliktu, pomiędzy armią Burundii a uzbrojonymi grupami politycznymi. Od początku tego roku takie pozasądowe egzekucje zatrważająco się nasiliły: wykonano setki wyroków śmierci bez uprzedniego przeprowadzenia procesów sądowych. Niestety, większości tych przypadków nie potępiono i nie przeprowadzono dochodzenia w celu ich wyjaśnienia. W następstwie publicznego oświadczenia rzecznika armii, który usprawiedliwił rzeź ludności cywilnej w strefie konfliktu, liczba takich przypadków wzrosła. Pomimo masakry w Itaba, oświadczenie to nie zostało publicznie wycofane.
Podczas misji do Burundii, która miała miejsce 21-26 września 2002 roku, Sekretarz Generalna Amnesty International, Irene Khan poruszyła temat tych jak i setek innych zabójstw w rozmowach z najwyższymi władzami. Dostała zapewnienie, że odpowiedzialni za ludobójstwo w Itaba zostaną wykryci i postawieni przed sądem wojskowym.
Organizacja z aprobatą przyjęła aresztowanie na początku października, dwóch oficerów armii Burundii z 4 batalionu (Ngozi) podejrzanych o udział w masakrze w Itaba. Wyzwaniem dla Rządu Przejściowego i społeczności międzynarodowej jest zagwarantowanie, że aresztowani zostaną osądzeni zgodnie z międzynarodowymi standardami sprawiedliwego procesu, szczególnie że w przeszłości sądy wojskowe konsekwentnie unikały przeprowadzania dochodzeń w sprawach zarzutów łamania praw człowieka przez członków sił zbrojnych i stawiania winnych przez sądem. Rzadkie były przypadki, kiedy to członkowie sił zbrojnych byli aresztowani za łamanie praw człowieka. Niestety, gdy tylko międzynarodowa lub krajowa opinia publiczna pozostawiła sprawy własnemu biegowi, większość z aresztowanych była wypuszczana bez oskarżenia albo skazywana na karę nieporównanie niską w stosunku do okrucieństwa czynów jakich się dopuścili.
W październiku 2000 r. w sprawie o morderstwo wysokiego stopnia, dwóch żołnierzy zostało skazanych na śmierć i straconych z pogwałceniem prawa do apelacji.
Amnesty International jest przekonana, że w braku natychmiastowego i zupełnie niezależnego śledztwa, prawda o masakrze w Itaba oraz tożsamości osób które brały w niej udział, nakazując bądź godząc się na te zabójstwa, nie będą w pełni ujawnione.
Amnesty International wzywa zgromadzonych na spotkaniu Regionalnych Przywódców Państw do wywarcia wpływu na Rządzie Przejściowym Burundii aby ten:
- podjął natychmiastowe kroki w celu zakończenia eskalacji wykonywania pozasądowych egzekucji na nieuzbrojonych cywilach przez członków ich sił zbrojnych;
- wszczął natychmiastowe, niezależne i bezstronne śledztwa w sprawie masakr cywilów i podał do publicznej wiadomości ich wyniki; postawił przed sądem podejrzanych o udział w nich, zgodnie z międzynarodowymi standardami sprawiedliwego procesu i bez uciekania się do kary śmierci;
- chronił wszystkich świadków przed jakąkolwiek groźbą lub odwetem; i w oczekiwaniu na zakończenie śledztwa, zawiesił w sprawowaniu czynności dowódców jednostek wojskowych odpowiedzialnych za pogwałcenie praw człowieka.
- polecił jednostkom wojskowym zaprzestanie traktowania nieuzbrojonych cywilów jako uzasadnionego obiektu ataku.
Amnesty International nakłania również Przywódców Państw by przypomnieli uzbrojonym politycznym grupom Burundii o przyjętych na siebie zobowiązaniach wynikających z międzynarodowego prawa humanitarnego, apelując równocześnie o niezwłoczne zatrzymanie fali ludobójstwa bezbronnych cywilów i żołnierzy, którzy są Hors de combat.
Tło sprawy
Sekretarz Generalna Amnesty International podczas wizyty w Burundii w dniach 22-26 września 2002 roku omówiła z Rządem Przejściowym kwestię poważnych naruszeń praw człowieka, włączając w to masowe morderstwa ludności cywilnej, tortury i przedłużające się aresztowania bez przeprowadzenia procesu.
Podczas swojej misji delegacja Amnesty International zebrała informacje wskazujące na to, że co najmniej 174 cywilów w tym wiele kobiet i dzieci zostało umyślnie zabitych 9 września, w gminie Itamba w prowincji Gitega przez siły zbrojne Burundii. Zebrała również informacje na temat innych bezprawnych zabójstw dokonanych przez rząd i siły zbrojne opozycji.
W raporcie opublikowanym w czerwcu 2002, Amnesty International umieściła zestawienie wykazujące systematyczny i rosnący wzrost przypadków pozasądowych ludobójstw dokonanych przez wojska rządowe w odwecie za działania uzbrojonych grup politycznych. Amnesty International wezwała również do podjęcia przez przywódców politycznych i wojskowych natychmiastowych akcji w celu ochrony życia ludności cywilnej. Ponadto, przedstawiła liczbę ofiar spośród bezbronnych cywilów, żołnierzy i funkcjonariuszy rządowych schwytanych przez uzbrojone grupy polityczne w tym okresie, apelując jednocześnie do przywódców tych grup o zapewnienie, że ich żołnierze będą przestrzegali międzynarodowego prawa humanitarnego.