COVID-19: Rządy i policja muszą zaprzestać wykorzystywania pandemii jako pretekstu do nadużyć

Nadużycia policji i nadmierne poleganie na niej przy egzekwowaniu prawa w celu wdrażania procedur związanych z pandemią COVID-19, powodują łamanie praw człowieka i w niektórych przypadkach pogłębiają kryzys zdrowotny, mówi Amnesty International.

W nowym raporcie COVID-19 Represje: Nadużycia policji i globalna pandemia organizacja udokumentowała w 60 państwach przypadki, w których organy ścigania dopuściły się nadużyć praw człowieka w imię walki z wirusem. W tym również przypadki, gdzie ludzie stracili życie lub ponieśli poważne obrażenia z powodu rzekomego naruszania ograniczeń lub protestowania przeciwko warunkom, w których byli przetrzymywani.

Według doniesień, w Iranie siły bezpieczeństwa używały ostrej amunicji i gazu łzawiącego, aby stłumić protesty spowodowane obawami o bezpieczeństwo ze względu na COVID-19 w więzieniach. W wyniku tych działań kilkanaście osób zostało zabitych i rannych. Z kolei w ciągu pierwszych pięciu dni obowiązywania godziny policyjnej w Kenii, w wyniku działań policji co najmniej 7 osób zostało zabitych, a 16 trafiło do szpitali.

Choć niektóre ograniczenia praw człowieka podczas trwającej pandemii mogą być usprawiedliwione koniecznością ochrony zdrowia publicznego lub innymi pilnymi potrzebami społecznymi, to wiele rządów posunęło się o wiele za daleko, wprowadzając ograniczenia, których nie można uznać ani za rozsądne, ani uzasadnione.

Siły bezpieczeństwa z całego świata dopuszczają się w trakcie pandemii szerokich naruszeń prawa międzynarodowego, używając nadmiernej i niepotrzebnej przemocy w celu implementacji godziny policyjnej i zakazów wychodzenia. Przerażających nadużyć pod pretekstem walki z koronawirusem dopuściły się angolska policja, która strzeliła w twarz nastoletniego chłopca rzekomo z powodu nieprzestrzegania przez niego godziny policyjnej oraz policja w El Salvador, która strzeliła mężczyźnie w nogi, kiedy ten poszedł kupić sobie jedzenie.

Patrick Wilcken, Zastępca Dyrektora Programu Spraw Globalnych Amnesty International

“Chociaż rola organów egzekwowania prawa jest w tym momencie kluczowa dla ochrony zdrowia i życia ludzi, to nadmierne poleganie na środkach przymusu w celu egzekwowania ograniczeń zdrowia publicznego pogarsza sytuację. Głęboki wpływ pandemii na życie ludzi wiąże się z potrzebą prowadzania przez policję działań z pełnym poszanowaniem praw człowieka”.

Decyzje o aresztowaniach, przetrzymywaniu, użyciu siły i przymusowym rozpraszaniu zgromadzeń są dalekie od powstrzymywania wirusa, a wręcz przeciwnie powodują ryzyko wzrostu zakażeń – zarówno wśród zaangażowanych funkcjonariuszy organów ścigania, jak i tych, przeciwko którym podejmowane są działania policji.

Pobicia i zabójstwa

Raport Amnesty International bada przepisy, politykę i działania, których dopuszczają się siły policyjne lub inne organy pełniące funkcje egzekwowania prawa. Dostarcza licznych przykładów nadużyć popełnianych przez państwo i nadmiernego wykorzystania przez nie władzy, które próbowano niesłusznie usprawiedliwiać koniecznością ochrony zdrowia publicznego.

Operacje policji związane z pandemią doprowadziły do śmierci i obrażeń ludzi w wielu krajach, między innymi chodzi tu o działania policji mające na celu egzekwowanie godziny policyjnej i zakazów wychodzenia. W innych miejscach doszło także do masowych aresztów, bezprawnych deportacji, przymusowych eksmisji i agresywnych represji wobec osób pokojowo protestujących, ponieważ rządy wykorzystują pandemię jako wymówkę dla ataków na prawa człowieka i tłumienia sprzeciwu.

W Republice Południowej Afryki policja wystrzeliła gumowe pociski w kierunku ludzi “wałęsających się” po ulicach pierwszego dnia lockdownu. W Czeczeni nagranie wideo pokazuje policjantów atakujących i kopiących mężczyznę, który nie miał założonej maseczki. Tymczasem śledztwo Amnesty International i angolskiej organizacji praw OMUNGA wykazało, że angolska policja, której zadaniem było egzekwowanie obostrzeń związanych z COVID-19, zabiła co najmniej siedmiu młodych mężczyzn w okresie pomiędzy majem a lipcem.

Arbitralne aresztowania i zatrzymania

Raport zwraca uwagę na masowe, arbitralne zatrzymania dokonywane przez organy ścigania. Amnesty International udokumentowała, w jaki sposób policja zatrzymywała i przetrzymywała ludzi za naruszenie kwarantanny; za naruszenie obostrzeń związanych z podróżowaniem i organizowaniem spotkań; za uczestnictwo w pokojowych protestach i otwartą krytykę sposobów radzenia sobie przez rządy z pandemią i z innych powodów, które nie usprawiedliwiają posyłania ludzi do więzienia.

Przykładowo w Republice Dominikany policja pomiędzy 20 marca a 30 czerwca zatrzymała około
85 000 osób z powodu rzekomego nieprzestrzegania godziny policyjnej.

Pomiędzy marcem a majem 510 osób w Turcji zostało zatrzymanych w celu przesłuchania w związku z “udostępnianiem prowokacyjnych postów na temat koronawirusa” w mediach społecznościowych, co było wyraźnym naruszeniem ich prawa do wolności wypowiedzi.

Dyskryminacja

W wielu krajach policja egzekwując regulacje dot. COVID-19 stosowała dyskryminację i stronniczość rasową w swoich działaniach. Do marginalizowanych grup społecznych, które zostały szczególnie dotknięte działaniami policji należą uchodźcy, osoby szukające azylu, pracujący migranci, osoby LGBTI i osoby niewpisujące się w żadną z płci, pracownicy seksualni, bezdomni i osoby zagrożone bezdomnością.
Przykładowo na Słowacji organy ścigania i personel wojskowy odgrodzili osadników romskich objętych kwarantanną, potęgując piętnowanie i uprzedzenia, z którymi te społeczności i tak muszą się już mierzyć. Agresywne stosowanie restrykcji związanych z COVID-19 prowadzi również do tego, że ludzie są przymusowo wysiedlani i pozostawiani bez dachu nad głową, bez miejsca, w którym mogliby schronić się przed koronawirusem. Dotyka to najczęściej grupy, które już wcześniej były marginalizowane.

We Francji wolontariusze z Human Rights Observers udokumentowali 175 przypadków przymusowych wysiedleń migrantów, szukających azylu i uchodźców przez funkcjonariuszy organów ścigania w Calais między marcem a majem 2020 r.

Ograniczenia dotyczące pokojowych zgromadzeń

Wiele państw wykorzystuje również pandemię jako pretekst do wprowadzania praw i zasad, które naruszają prawo międzynarodowe i wycofują gwarancje dla praw człowieka, łącznie z nadmiernym ograniczaniem praw do wolności zgromadzeń i wolności wypowiedzi.

Przykładowo, co najmniej 16 osób zostało w sierpniu zabitych przez funkcjonariuszy bezpieczeństwa w strefie Wolaita w Etiopii, w następstwie protestów przeciwko aresztowaniu lokalnych przywódców i aktywistów, rzekomo z powodu organizacji spotkania naruszającego ograniczenia związane z COVID-19.

Biorąc pod uwagę międzynarodowe prawa człowieka, pewne ograniczenia wolności pokojowego gromadzenia się w celu ochrony zdrowia publicznego i innych prawnie uzasadnionych interesów mogą być zgodne z prawem, ale muszą być one przewidziane przez prawo oraz konieczne i proporcjonalne dla określonego celu. Jednak w wielu przypadkach udokumentowanych przez Amnesty International, ograniczenia idą znacznie dalej, na przykład nakładane są generalne zakazy protestów i zakazy lub ograniczenia protestów, podczas gdy inne publiczne zgromadzenia podobnych rozmiarów nie są nimi dotknięte. W stosunku do pokojowo protestujących używa się również siły.

Przestrzeganie praw człowieka powinno być kluczowe w trakcie działań prowadzonych przez policję

Władze muszą traktować pandemię COVID-19 przede wszystkich jako kryzys zdrowotny, z którym należy uporać się za pomocą odpowiednich środków w zakresie zdrowia publicznego.

Tam gdzie organy ścigania pełnią prawnie uzasadnioną i niezbędną rolę, Amnesty International wzywa rządy z całego świata do zapewnienia, by organy egzekwujące prawo działały w ramach swoich najważniejszych misji, czyli służby obywatelom i ochrony ludności.

Pandemia COVID-19 nie zwalnia organów ścigania z obowiązku ostrożnego równoważenia interesów i wykorzystywania swoich uprawnień w sposób zgodny z prawami człowieka.
W przypadkach, w których miały miejsce naruszenia praw człowieka w związku z działaniami policji i użyciem przymusu, państwa muszą przeprowadzić szybkie, dokładne, skuteczne i niezależne dochodzenia oraz zapewnić, że wszyscy odpowiedzialni będą rozliczeni za swoje działania w ramach sprawiedliwych procesów.

“Kluczowym jest, by władze z całego świata za priorytetowe uznawały wdrażanie najlepszych praktyk w zakresie zdrowia publicznego, a nie działania przymusowe, które uznawane są za nieefektywne. Organy ścigania muszą wydawać jasne polecenia i instrukcje swoim funkcjonariuszom, tak by w swoich operacjach mieli na uwadze prawa człowieka” – powiedziała Anja Bienert, Szefowa Programu Praw Człowieka Amnesty International w Holandii.

“Organy ścigania muszą ponosić odpowiedzialność w razie nadmiernego i bezprawnego wykorzystywania swoich uprawnień. W przypadku bezkarności, w dalszym ciągu będą możliwe nadużycia władzy i uprawnień” – dodała Anja Bienert.