Raport “Dorastanie w celi śmierci: Kara śmierci i niepełnoletni przestępcy w Iranie” ujawnia, że władze wciąż wysyłają niepełnoletnich na szubienicę, podczas gdy nagłaśniają fragmentaryczne reformy jako znaczące sukcesy w kierunku abolicji kary śmierci.
“Ten raport ukazuje karygodną ignorancję Iranu wobec praw dzieci. Pozostaje jednym z niewielu państw, które wykonuje egzekucje, łamiąc absolutny zakaz stosowania kary śmierci wobec osób, które nie ukończyły 18 lat w momencie popełnienia przestępstwa” – powiedziała Aleksandra Zielińska, koordynatorka kampanii Amnesty International w Polsce.
“Pomimo reform, Iran wciąż zezwala na orzekanie kary śmierci wobec 9-letnich chłopców lub 15-letnich dziewcząt”.
W ostatnich latach władze Iranu świętowały zmiany Islamskiego Kodeksu Karnego z 2013 roku, które zezwalają sędziom na zastąpienie egzekucji alternatywną karą, bazując na ocenie dojrzałości niepełnoletniego oskarżonego w momencie popełnienia przestępstwa. Reformy te nie są jednak powodem do świętowania. Ukazują jedynie ciągłą porażkę Iranu w wypełnianiu zobowiązań podpisanej dwie dekady temu Konwencji o prawach dziecka, nakazującej całkowitą abolicję stosowania kary śmierci wobec niepełnoletnich.
Raport Amnesty International wskazuje na 73 egzekucje niepełnoletnich przestępców, które miały miejsce między 2005 a 2015 rokiem. Według ONZ co najmniej 160 niepełnoletnich obecnie przebywa w celi śmierci. Rzeczywiste liczby są prawdopodobnie znacznie wyższe, ponieważ dane dotyczące kary śmierci w Iranie okryte są tajemnicą.
Amnesty International zidentyfikowała imiona i lokalizacje 49 niepełnoletnich narażonych na egzekucje. Wielu z nich spędziło w celi śmierci około 7 lat. W niektórych przypadkach zbadanych przez organizację okres ten trwał nawet 10 lat.
– Raport prezentuje przerażającą sytuacje niepełnoletnich, przebywających znaczną część życia w celach śmierci, często po niesprawiedliwych procesach, opartych na zeznaniach wymuszonych torturami – podkreśla Aleksandra Zielińska.
Fragmentaryczne reformy
Nowy Islamski Kodeks Karny przyjęty w maju 2013 roku dawał nadzieję na poprawę sytuacji niepełnoletnich osób. Kodeks zezwala sędziom na ocenę dojrzałości umysłowej przestępcy i zasądzenie alternatywnej kary. W 2014 roku Sąd Najwyższy Iranu potwierdził, że wszyscy niepełnoletni przestępcy w celach śmierci mają prawo do ponownego procesu.
Jednak prawie 3 lata później władze wciąż wykonują egzekucje na niepełnoletnich. W niektórych przypadkach w ogóle nie informują ich o prawie do ponownego procesu. Ponadto sędziowie często orzekają, że oskarżeni w momencie popełnienia przestępstwa osiągnęli już “dojrzałość umysłową” i ponownie skazują ich na karę śmierci.
W niektórych przypadkach sędziowie stwierdzają “dojrzałość” oskarżonych jedynie na podstawie prostego pytania “czy rozumiesz, że zabicie człowieka jest złe?”. Wielokrotnie mylą brak dojrzałości spowodowanej wiekiem z ograniczoną odpowiedzialnością wynikającą z chorób umysłowych. Stwierdzają, że dany niepełnoletni nie jest “dotknięty obłędem” i dlatego zasługuje na śmierć.
Fatemeh Salbehi została stracona w październiku 2015 roku za zamordowanie swojego męża, którego poślubiła pod przymusem w wieku 16 lat. Po ponownym procesie została skazana na karę śmierci na podstawie trwającego kilka godzin badania psychologicznego, składającego się z pytań typu “czy modliłaś się i uczyłaś z religijnego podręcznika?”.
– Sposób, w jaki Iran traktuje niepełnoletnich jest dowodem na to, że niezbędne jest prawo, które kategorycznie zakaże stosowanie wobec nich kary śmierci – dodaje Aleksandra Zielińska.
Tło wydarzeń
W czerwcu 2015 Iran wprowadził reformę wprowadzającą specjalne sądy dla niepełnoletnich, które mają rozstrzygać sprawy oskarżonych, którzy nie ukończyli 18 roku życia. Dotąd niepełnoletni zagrożeni karą śmierci stawali przed zwykłym sądem dla dorosłych. Powyższa reforma to krok w dobrym kierunku, ale konieczne jest monitorowanie, czy zapobiegnie egzekucjom niepełnoletnich w praktyce.
