Wielka Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w przełomowym orzeczeniu w sprawie Bayatyan vs Armenia, ustanowiła, że w ramach obowiązku respektowania prawa do wolności myśli, sumienia i religii, przyjętego w Artykule 9 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, państwa mają obowiązek respektowania prawa jednostki do odmowy odbycia służby wojskowej ze względu na swoje przekonania. W świetle tego orzeczenia, wyżej wymienione organizacje wzywają Turcję i Azerbejdżan, jako jedyne kraje członkowskie Konwencji, które jeszcze nie zajęły się obdżektorami, aby natychmiast podjęły kroki do zmiany tej sytuacji. Ponadto, Armenia powinna tak poprawić Alternative Service Act, aby upewnić się, że gwarantuje ono prawdziwą, alternatywną służbę, o wyraźnie cywilnej naturze. Służbę, która nie byłaby ani odstraszająca, ani karząca w swoim charakterze, a jednocześnie będąca w zgodzie z europejskimi i międzynarodowymi standardami.
Po raz pierwszy prawo do odmowy odbycia służby wojskowej, ze względu na swoje przekonania, zostało uznane w ramach Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Wyżej wymienione organizacje powitały z zadowoleniem orzeczenie, w którym Europejski Trybunał Praw Człowieka zinterpretował to prawo zgodnie z przyjętą interpretacją odpowiednich przepisów w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych, Komitetu Praw Człowieka – ciała stworzonego w ramach traktatu, aby nadzorować zgodność działań rządów z przepisami.
Bayatyan vs Armenia, to sprawa Świadka Jehowy, skazanego na dwa i pół roku więzienia, gdyż odmówił odbycia służby wojskowej z powodu własnych przekonań. Amnesty International, Conscience & Peace Tax International, Międzynarodowej Komisji Prawników, Quaker United Nations Office – Genewa, War Resisters – International wspólnie wystosowały interwencję trzeciej strony do Wielkiej Izby Trybunału, w której podkreśliły wieloletnie stanowisko Komitetu Praw Człowieka, które utrzymuje, że odmowa odbycia służby wojskowej ze względu na swoje przekonania, jest chroniona przez prawo do wolności myśli, sumienia i religii. Organizacje zwróciły również uwagę na rekomendacje Parlamentarnego Zgromadzenia Komitetu Ministrów Rady Europy i dostarczyły Trybunałowi informacji na temat respektowania prawa do odmowy odbycia służby wojskowej ze względu na swoje przekonania w 47 pozostałych krajach członkowskich Rady Europy.
Tło wydarzeń
Sprawa dotyczy armeńskiego obdżektora, Vahana Bahatyana, urodzonego w 1983 roku, żyjącego w stolicy Armenii, Erywaniu. Jest Świadkiem Jehowy, który, ze względu na swoje przekonania, odmówił odbycia służby wojskowej. W 2001 roku został skazany na 1,5 roku więzienia. Na wniosek prokuratora, wyrok został podwyższony do 2,5 roku, gdyż odmowę Bayatyana uznano za -bezpodstawną i niebezpieczną-. Kiedy wyrok ten został podtrzymany przez armeński Sąd Najwyższy, Bayatyan postanowił skierować sprawę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Wstępując do Rady Europy w 2000 roku, Armenia zobowiązała się do “wprowadzenia w ciągu trzech lat od akcesji, zgodnego z europejskimi standardami prawa, dotyczącego odmowy odbycia służby wojskowej ze względu na swoje przekonania, a także ułaskawienia skazanych na więzienie lub pracę w batalionach dyscyplinarnych, pozwalając im na wybór nieuzbrojonej, wojskowej służby albo cywilnej pracy w chwili, gdy prawo wejdzie w życie”.
Opinia Nr 221 Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy: Wniosek Armenii odnośnie członkostwa w Radzie Europy, 28 lipca 2000 rok. Alternative Service Act z 17 grudnia 2003 roku, ustanowił przepis dla obdżektorów, dzięki któremu stworzono “Alternatywną Służbę Wojskową”. Bayatyanowi nie zezwolono na skorzystanie z tego prawa. Co więcej, Świadkowie Jehowy, którzy rozpoczęli tę służbę, nie uznali jej rzekomej cywilnej natury. Wymagano od nich, aby składali wojskową przysięgę i nosili wojskowe mundury, co było dla nich nie do zaakceptowania. W ciągu ostatnich 4 lat ponad 80 Świadków Jehowy zostały zostało skazanych na więzienie za odmowę odbycia tej -alternatywnej, cywilnej służby-, która ze względu na swoja naturę i czas trwania (42 miesiące, jest najdłuższa na świecie i o 1 i – razy dłuższa niż wojskowa służba), a także ścisły nadzór przez wojskowe władze, nie jest w zgodzie ani z europejskimi, ani światowymi standardami.
Wyrok wydany przez 17 członków Wielkiej Izby Trybunału jest wynikiem ponownego rozpatrzenia wyroku z października 2009 roku, wydanego przez 7 osobową Izbę Trybunału, który stanowił, że Artykuł 9 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, nie chronił prawa do odmowy odbycia służby wojskowej ze względu na przekonania.
Artykuł 9 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i artykuł 18 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, stanowi niemal identyczne przepisy dotyczące prawa do wolności myśli, sumienia i religii. Wszystkie kraje, które są stronami Europejskiej Konwencji, są także stronami MPPOiP. Od 1993 roku Komitet Praw Człowieka oraz zespół złożony z niezależnych ekspertów, pracujący pod egidą Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych i nadzorujący zgodność działania krajów z przepisami, zinterpretował to jako prawo do odmowy odbycia służby wojskowej ze względu na swoje przekonania. To pierwsza sprawa, w której Europejski Trybunał wydał wyrok odnośnie tego problemu.
Wcześniejsze sprawy Europejskiego Trybunału, takie jak Ulke vs Turcja, Podanie nr 39437/98, wyrok z 24 stycznia 2006, w której nakładane na obdżektorów wielokrotne kary – pozbawienia wolności i inne, za ich odmowę odbycia służby wojskowej, były uznane za nieludzkie i poniżające.
