Osoby szukające azylu przed depatamentem ds. azylantów politycznych greckiej policji, Ateny, czerwiec 2009 r.
M.S.S. pochodzący z Afganistanu, ubiegający się o azyl, początkowo dotarł do UE przez Grecję i ostatecznie dotarł do Belgii, gdzie wystąpił o azyl. Jednakże, władze belgijskie kazały wrócić mu do Grecji, pomimo jego sprzeciwu opartego na znanych dowodach, że Grecja nie miała sprawnego systemu azylowego, i że ryzykował wydalenie do Afganistanu. Gdy dotarł do Grecji, władze greckie przetrzymywały go dwukrotnie w skandalicznych warunkach i po zwolnieniu, zostawiły go bez środków do życia na ulicy. Z dniem 1 września 2010 roku, kiedy Wielka Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka rozpatrywała sprawę, M.S.S. czekał na swoje pierwsze przesłuchanie w sprawie przyznania azylu w Grecji.
Wielka Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka jest międzynarodowym organem sądowym z siedzibą w Strasburgu, orzekającym w sprawie skarg o naruszenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i zrzeszającym 47 państw członkowskich Rady Europy. Orzeczenia Wielkiej Izby Trybunału są wydawane przez 17 sędziów Trybunału. Orzeczenia Wielkiej Izby Trybunału są ostateczne po ogłoszeniu werdyktu. Zgodnie z artykułem 46., prawomocne wyroki Trybunału są wiążące dla państwa będącego stroną postępowania. Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz), większością głosów, zarządził w przypadku M.S.S v. Belgia i Grecja (wniosek nr. 30696/09), że obydwa te państwa naruszyły Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (EKPC). Amnesty International uważa, że to przełomowe orzeczenie z dnia 21 stycznia 2011, będzie miało trwały wpływ na wzmocnienie ochrony praw człowieka osób ubiegających się o azyl w Unii Europejskiej (UE).
Państwa członkowskie UE są objęte podstawowymi wymogami określonymi w prawie Unii Europejskiej oraz podstawowymi prawami człowieka zagwarantowanymi w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. W związku z tym, wyrok potwierdza, że państwa muszą zapewnić dostęp do skutecznych procedur udzielania azylu oraz odpowiednich warunków przyjmowania osób ubiegających się o azyl. Muszą one także zapewnić skuteczne środki zaradcze przeciwko łamaniu praw człowieka.
Trybunał stwierdził, że Grecja nie miała wdrożonego skutecznego systemu azylowego. Stwierdził ponadto, iż zatrzymując M.S.S., Afgańczyka ubiegającego się o azyl, w upokarzających warunkach oraz ze względu na warunki życia, w których się znalazł po jego zwolnieniu, które również były poniżające, Grecja naruszyła Konwencję Praw Człowieka. Naruszenie artykułu 3. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka mówiące o zakazie stosowania tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania odniesiono również do przypadku M.S.S., jego zatrzymania i poniżających warunków życia. Trybunał uznał również, że w wyniku poważnych ułomności strukturalnych w greckim procesie przyznawania azylu, Grecja odmówiła M.S.S. możliwości rozpatrzenia jego wniosku o azyl. Trybunał wziął pod uwagę fakt, że nie było skutecznego mechanizmu pozwalającego na wniesienie roszczeń dotyczących praw człowieka przez M.S.S. w Grecji jako odrębnego naruszenia zobowiązania kraju na mocy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. W ten sposób stwierdził, że Grecja naruszyła prawo M.S.S. do zadośćuczynienia w tej sprawie. Naruszono artykuł 13-sty Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, wraz z art. 3.
Kontener używany do przetrzymywania nielegalnych imigrantów, wyspa Chios, kwiecien 2005 r.
Ponadto, Trybunał stwierdził, że procedury udostępnione dla M.S.S. w Belgii do zakwestionowania jego deportacji do Grecji nie spełniały wymogów określonych we własnym prawie precedensowym Trybunału. Jakakolwiek skarga w sprawie wydalenia z kraju mogąca przyczynić się do niebezpieczeństwa zastosowania tortur wobec zainteresowanego, powinna być rygorystycznie przeanalizowana. W rezultacie, Trybunał orzekł, że Belgia naruszyła prawo M.S.S. do skutecznego odwołania się, ponieważ procedura mu przysługująca w Belgii, w celu zakwestionowania jego deportacji do Grecji, na podstawie stwierdzenia, że zostałby tam poddany traktowaniu zabronionemu przez artykuł 3 Konwencji, nie miała szans powodzenia. Nastąpiło naruszenie artykułu 13 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, wraz z art. 3.
Sprawa M.S.S. przeciwko Belgii i Grecji jest główną sprawą toczącą się przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w kwestii ubiegających się o azyl w Grecji w ramach rozporządzenia „Dublin II”. Rozporządzenie „Dublin II” (rozporządzenie Rady 343/2003) jest wtórnym ustawodawstwem Unii Europejskiej, które trzy państwa niebędące państwami członkowskimi, a mianowicie, Islandia, Norwegia i Szwajcaria mają również stosować. Między innymi ustanawia ono kryteria i mechanizmy rozpatrywania wniosku o azyl w przypadkach, gdy ubiegający się o azyl przekroczył granicę więcej niż jednego państwa objętego rozporządzeniem „Dublin II”. Wyrok Trybunału potwierdza, że podstawowe założenie, na którym rozporządzenie „Dublin II” jest oparte, to fikcja: traktowanie ubiegających się o azyl, a także dostęp do procedur ubiegania się o azyl, jest zróżnicowane w państwach UE.
Amnesty International uważa, że mimo obiecanych i planowanych zmian, Grecja nadal nie ochrania podstawowych praw osób ubiegających się o azyl. W świetle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, oznacza to, że powrót tych osób do Grecji w ramach rozporządzenia „Dublin II” mogłoby obecnie naruszyć zobowiązania państw wysyłających azylantów wynikające z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Rozporządzenie „Dublin II” wyposaża państwa w mechanizm zapewniający poszanowanie praw człowieka: państwa mogą korzystać ze swoich dowolnych uprawnień do rozpatrywania wniosków azylantów o ochronę międzynarodową
Centrum AIRE oraz Amnesty International uczestniczyło w sprawie M.S.S. przeciwko Belgii i Grecji w ramach wspólnej interwencji osób trzecich. Centrum AIRE oraz Amnesty International złożyło w dwóch egzemplarzach uwagi do Trybunału Praw Człowieka. Organizacjom tym przyznano uprawnienia do interweniowania w sprawie, jak również do podobnych interwencji w 15 podobnych przypadkach toczących się przed Trybunałem. Ich pisemne wnioski dotyczą prawa UE i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w kwestii powrotów do Grecji uchodźców szukających azylu w ramach systemu dublińskiego oraz konsekwencji prawnych wynikających z pozbawienia troski o los tysięcy osób poszukujących azylu w Europie spowodowanych przez nieudacznictwo władz greckich i innych rządów w Europie, dotyczących poszanowania i ochrony ich podstawowych praw.
Grecja – pierwszy kraj UE, do którego uciekają tysiące uchodźców z krajów takich jak Afganistan, Iran, Irak i Somalia – nie ma i nie miała procedur ubiegania się o azyl oraz o odpowiednie warunki przyjęcia takich procedur zgodnych z prawem międzynarodowym, w tym podstawowych wymagań w tej kwestii zgodnie z prawem UE. Nie gwarantowała również, że osoby ubiegające się o azyl będą traktowane z szacunkiem i poszanowaniem godności w dniu przyjazdu. Podobnie jak M.S.S., wiele osób poszukujących ochrony międzynarodowej zostało zatrzymanych w potwornych warunkach, a następnie pozostawionych samym sobie na ulicach. Niektóre z tych osób zostały wydalone z Grecji, pomimo faktu, że taki krok naraża je na niebezpieczeństwo dalszych poważnych naruszeń praw człowieka.
Kilka państw członkowskich UE i inne kraje uczestniczące w systemie „Dublin II” zaostrza sytuację, naciskając na powrót ubiegających się o azyl do Grecji, i nie podejmują odpowiedzialności za rozpatrywanie wniosków o ochronę międzynarodową. Dbając jedynie o własny interes w interpretacji rozporządzenia „Dublin II” i domagając się powrotu ubiegających się o azyl z powrotem do Grecji, państwa europejskie działały dwulicowo. Świadomie omijały międzynarodowe zobowiązania prawne, w tym zawarte w ramach Konwencji Praw Człowieka i Europejskiej Karty Praw Podstawowych. Spowodowały niezliczone cierpienia w wyniku powyższych działań, i naruszyły prawa ubiegających się o azyl oraz uchodźców, w tym poprzez narażenie ich na wydalenie z kraju.
Po dzisiejszym przełomowym orzeczeniu, Amnesty International wzywa rządy państw europejskich do wyraźnej poprawy traktowania ubiegających się o azyl w całej Europie zgodnie z ich zobowiązaniami wobec międzynarodowego prawa uchodźców i praw człowieka. W szczególności wzywa się państwa europejskie twierdzące, że działają zgodnie z rozporządzeniem „Dublin II” do:
- powstrzymania przekazywania osób ubiegających się o azyl na podstawie powyższego rozporządzenia z powrotem do Grecji i tych krajów stosujących rozporządzenie „Dublin II”, w których istnieją wiarygodne dowody, że prawa uchodźców nie są przestrzegane, a także tam, gdzie brak zgodności wewnętrznych procedur państw z podstawowymi wymaganiami prawa UE;
- ponoszenia odpowiedzialności i rozpatrywania wniosków o ochronę międzynarodową tych osób, które byłyby odesłane do Grecji lub do innego państwa na podstawie rozporządzenia „Dublin II”;
- stosowania się do międzynarodowych zobowiązań wynikających z praw człowieka i prawa uchodźców do ochrony praw uchodźców w dobrej wierze, w tym z poszanowaniem zasad leżących u podstawy systemu ochrony międzynarodowej, a mianowicie, humanitaryzmu i podziału odpowiedzialności oraz zapewnienia, że wszelkie zmiany w systemie „Dublin II” są zgodne z prawami ubiegających się o azyl i uchodźców.
Zapewnienie ubiegającym się o azyl w Grecji podstawowych praw zgodnych z prawami człowieka gwarantowanymi przez prawo Unii Europejskiej, a w szczególności w Karcie Praw Podstawowych, jest również brane pod uwagę przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (CJEU) w Luksemburgu po ostatnich informacjach od sądów krajowych w Wielkiej Brytanii i w Irlandii. Centrum AIRE oraz Amnesty International, będą pierwszymi pozarządowymi organizacjami praw człowieka, które interweniowały w postępowaniu przed Trybunałem UE w Luksemburgu.
Tło wydarzeń
Ośrodek zatrzymań imigrantow na wyspie Mitylena, Grecja.
W 2010 r., powołując się na ogromna liczbę przyjazdów uchodźców, władze greckie przyznały, że Grecja w dalszym ciągu naruszałaby prawa człowieka osób ubiegających się o azyl, nawet jeśli system azylowy zostałby całkowicie przebudowany. W lipcu 2010 r., grecki wiceminister ochrony obywateli Spyros Vougias przyznał, iż system ten jest ułomny i wezwał państwa członkowskie UE, aby w chwili obecnej zatrzymać odsyłanie ubiegających się o azyl w Grecji.
Poprzez niedawno wprowadzone przepisy dąży się do reformy systemu azylowego w Grecji. Dekret prezydencki w listopadzie 2010 r. ponownie wprowadził możliwość odwołania się od wyroku sądu w pierwszej instancji w kwestii azylu i innych sprawach międzynarodowej ochrony, oraz wydał postanowienia mające rozwiązywać problem ogromnych zaległości w sprawie odwołań będących w toku. Ponadto, w styczniu 2011 roku, przyjęte zostały przepisy ustanawiające podstawę zreformowanego systemu azylowego oraz wprowadzające przepisy zarządzania mieszanymi przepływami migracyjnymi docierającymi regularnie do kraju.
Aby uzyskać więcej informacji, należy przeczytać artykuł “Grecja: Uwagi wstępne w sprawie reformy procedury postępowania azylowego”.(AI Index: EUR 25/009/2010) wydany przez Amnesty International 10 grudnia 2010 r. i dostępny na stronie http://www.amnesty.org/en/library/asset/EUR25/009/2010/en/82150ee5-98c9-4b67-a8fa-e660717eb7bb/eur250092010en.pdf, oraz “Grecja: Informacja na temat projektu ustawy o zatrzymaniu związanym z azylem oraz powroty obywateli krajów trzecich “(AI Index: EUR 25/002/2011) wydany przez Amnesty International 10 stycznia 2011 r. i dostępny na stronie http://www.amnesty.org/en/library/asset/EUR25/002/2011/en/46ced4fd-3cc0-44e5-a227-3b1e4a2cb891/eur250022011en.pdf. Jednak tylko uważne śledzenie tej sprawy będzie w stanie wykazać, czy wdrożenie obecnych reform chroni, wspiera, szanuje i spełnia wymagania prawne ubiegających się o azyl w Grecji w prawie i praktyce.
Szanse na uzyskanie statusu ochrony międzynarodowej w Grecji, nadal są bardzo małe ze względu na brak w pełni zreformowanego systemu azylowego. Ubiegających się o azyl, w tym kobiety i dzieci, zmuszano do życia na ulicy, pozostawiając ich bez jakiejkolwiek pomocy. Kilka osób ubiegających się o azyl zostało wydalonych bez rozpatrzenia ich odwołań i uczciwego ocenienia, z naruszeniem zasady non-refoulement. Amnesty International, Agencja ONZ ds. uchodźców (UNHCR), Komisarz Praw Człowieka Rady Europy oraz inne organizacje udokumentowały zatrzymania ubiegających się o azyl, w tym dzieci pozostające bez opieki. Zatrzymanie ubiegających się o azyl jest często długotrwałe, i przebiega w skandalicznych warunkach. We wrześniu 2010 r., UNHCR opisał sytuację dotyczącą osób poszukujących ochrony międzynarodowej w Grecji jako “kryzys humanitarny”.
Tłumaczyła: Agnieszka Pyszycka