EUR 46/009/2007
AI wystosowała taki apel w związku z bezprecedensowym trzecim publicznym oświadczeniem Europejskiego Komitetu do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) dotyczącym tortur i represji w Czeczenii, który został opublikowany 13 marca wraz z częścią wniosków z wizyt w tym regionie w 2006 r.
Prawo międzynarodowe i krajowe nakładają na Rosję obowiązek zapewnienia aresztowanym w Czeczenii ochrony przed torturami i innymi rodzajami represji. Szczególne działania, jakie Rosja powinna podjąć, sformułowane przez międzynarodowe instytucje takie jak CPT, Komitet ONZ Przeciw Torturom i Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy obejmują:
- Zapewnienie aresztowanym dostępu do porady prawnej natychmiast po aresztowaniu i przez cały okres przebywania w areszcie oraz przesłuchiwanie ich tylko w obecności adwokata;
- Zapewnienie aresztowanym kontroli lekarskich podczas aresztu i przy ich przenoszeniu oraz dostępu do wybranego przez nich lekarza;
- Powiadomienie krewnych aresztowanego o jego zatrzymaniu, miejscu przebywania i wszelkich dalszych przeniesieniach;
- Zadbanie, by aresztowani stanęli przed sądem w niedługim czasie po zatrzymaniu;
- Zamknięcie wszystkich nieoficjalnych aresztów;
- Stworzenie systemu niezapowiedzianych kontroli dokonywanych przez wiarygodnych niezależnych śledczych we wszystkich aresztach, w tym policyjnych i tymczasowych;
- Zapewnienie bezstronności, skuteczności, dokładności i sprawności dochodzeń prowadzonych w związku z doniesieniami o torturach i nieuzasadnionych aresztowaniach w Czeczenii. Prokuratura Generalna powinna zadbać, by te kryteria były spełniane.
Oświadczenie CPT z 13 marca 2007 r. jest bezprecedensowe, ponieważ po raz pierwszy CPT wydał publiczne oświadczenie tego rodzaju dotyczące jednego państwa po raz trzeci z rzędu. CPT działa w oparciu o zasadę zachowania poufności pomiędzy Komitetem, a poszczególnymi państwami i wydawać oświadczenia może wyłącznie, gdy dane państwo -odmawia współpracy lub poprawienia sytuacji zgodnie z zaleceniami Komitetu-. Fakt, że CPT ponownie zdecydował odwołać się do publicznego oświadczenia i wydać je łącznie ze szczegółowymi fragmentami swojego raportu oraz komentarzami władz rosyjskich, wskazuje, iż według CPT Rosja nie może skutecznie poradzić sobie z problemem tortur w Czeczenii.
Taki pogląd popiera Komisarz Rady Europy ds. Praw Człowieka, który na przełomie lutego i marca tego roku odwiedził Czeczenię i widział tamtejsze areszty. Stwierdził on, iż -odniósł wrażenie, że tortury i represje wobec aresztowanych są w Czeczenii szeroko rozpowszechnione-. Dodał, że oprawcy mieli poczucie -zupełnej bezkarności-.
AI zbadała i udokumentowała liczne przypadki poważnych pogwałceń praw człowieka, w tym nieuzasadnionych aresztowań, tortur i represji wobec osób przebywających w oficjalnych i nieoficjalnych aresztach w Północnym Kaukazie podczas drugiej wojny czeczeńskiej i nadal otrzymuje doniesienia o przypadkach tortur w tym regionie.
Jako przykład AI podaje udokumentowany przypadek mężczyzny, który, według doniesień, w styczniu 2006 r. podczas osadzenia w areszcie ORB-2 w Groznym był poddawany torturom. Według CPT w tym areszcie panuje -namacalna atmosfera strachu- wśród aresztowanych. Mężczyzna, jak później powiedział prawnikowi, był poddawany wstrząsom elektrycznym, jego ramiona i nogi wykręcano tak, by powodować ból, bito go pałkami i straszono -zniknięciem-, jeśli nie przyzna się do przynależności do opozycyjnej bojówki. Podczas przesłuchań nie mógł skontaktować się z prawnikiem. Następnie został przeniesiony do innego aresztu i odwołał -przyznanie się do winy-, po czym dwukrotnie odsyłano go z powrotem do ORB-2 i poddawano dalszym represjom, by wymusić ponowne -przyznanie się-.
Takie naruszenia w większości przypadków dokonywane są bezkarnie, ponieważ śledztwa są nieskuteczne, a postępowanie w nielicznych sprawach, które dotarły do sądu nie jest wolne od wad. W raporcie CPT z wizyty w Czeczenii w 2006 r. ukazane są rażące niedociągnięcia w śledztwach prowadzonych w związku z doniesieniami o torturach, również w tych dotyczących ORB-2. Raport odnosi się krytycznie również do reakcji władz rosyjskich na doniesienia CPT z 2006 r. o bezprawnych aresztowaniach i przetrzymywaniu osób w nieoficjalnych aresztach w Czeczenii.
Rosja powinna współpracować z Komitetem poprzez wprowadzanie w życie jego zaleceń i zezwalanie na publikację wszystkich jego raportów dotyczących Federacji Rosyjskiej. Ponadto Rosja powinna realizować zalecenia Komitetu ONZ Przeciw Torturom, a także współpracować ze Specjalnym Sprawozdawcą ONZ ds. Tortur niezwłocznie umożliwiając mu wizytę w Rosji w jego standardowym zakresie działania. W październiku 2006 r. Specjalny Sprawozdawca przełożył wizytę w Rosji, dotyczącą Północnego Kaukazu, ponieważ władze rosyjskie stwierdziły, iż standardowe założenia tego typu wizyt, w szczególności niezapowiedziane wizyty w aresztach i rozmowy z aresztowanymi bez nadzoru, naruszają rosyjskie prawo.
Biorąc pod uwagę istnienie poważnego problemu tortur w Czeczenii, Amnesty International wzywa pozostałych 45 członków Rady Europy i ich instytucje do współpracy z władzami rosyjskimi w celu pomocy w wywiązaniu się przez Rosję ze zobowiązań dotyczących likwidacji tortur i innych form represji, -zniknięć- i nieuzasadnionych aresztowań; przeprowadzenia sprawnych, niezależnych i szczegółowych dochodzeń w sprawie takich doniesień oraz zaprzestania stosowania represji wobec tych, którzy domagają się zadośćuczynienia za pogwałcenie ich praw. Amnesty International apeluje do Komitetu Ministrów i Sekretarza Generalnego Rady Europy o podjęcie konkretnych i zdecydowanych działań, aby zapewnić, że Rosja wypełni swoje zobowiązania.
Tło wydarzeń:
Działania Europejskiego Komitetu do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) obejmują wizyty w miejscach, gdzie ludzie pozbawieni są wolności, rozmowy z aresztowanymi i innymi osobami, sporządzanie szczegółowych pisemnych raportów zawierających zalecenia dla władz oraz prowadzenie poufnych rozmów z władzami regionalnymi i federalnymi. Ratyfikując w 1998 r. Europejską konwencję o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu Rosja zobowiązała się do współpracy z CPT, w tym umożliwienia Komitetowi dostępu do wszystkich miejsc w Rosji, gdzie ludzie pozbawieni są wolności.
CPT odwiedził Rosję 16 razy, w tym również Czeczenię i prezentował władzom rosyjskim raporty i zalecenia dotyczące każdej wizyty. Ostatnie wizyty w Czeczenii miały miejsce w dniach od 25 kwietnia do 4 maja 2006 r. i od 4 do 10 września 2006 r.
Chociaż Rosja zasadniczo zgodziła się na wizyty CPT w miejscach, gdzie ludzie pozbawieni są wolności, istnieją znaczne uchybienia w jej współpracy z CPT, szczególnie jeśli chodzi o Czeczenię. W odpowiedzi na te niedociągnięcia CPT opublikował oświadczenia publiczne 10 lipca 2001 r. i 10 lipca 2003 r. oraz tzw. News flash 9 maja 2006 r.
Rosja musi zgodzić się jeszcze na publikację 12 spośród 13 raportów CPT. Rosja jest jedynym członkiem Rady Europy, który nie zezwala na publikacje raportów regularnie. Chociaż nie ma takiego obowiązku, jednak utarło się, że wszyscy członkowie Rady Europy tak postępują. Zarówno Sekretarz Generalny Rady Europy, jak i Zgromadzenie Parlamentarne wielokrotnie wzywały Rosję do zezwolenia na publikację raportów CPT.
Oświadczenia CPT dotyczące Federacji Rosyjskiej dostępne są na stronie: http://cpt.coe.int/en/.
Tłumaczenie: Iwona Bajurko