2. W stronę całkowitej światowej abolicji
Od 1990 roku ponad 40 krajów całkowicie zniosło karę śmierci. Są to kraje Afryki (najnowsze przykłady to Wybrzeże Kości Słoniowej i Liberia), obu Ameryk (Kanada, Meksyk, Paragwaj), Azji i Pacyfiku (Butan, Wyspy Samoa, Turkmenistan) oraz Europy i Południowego Kaukazu (Armenia, Bośnie i Hercegowina, Cypr, Serbia i Czarnogóra, Turcja).
3. Działania mające na celu przywrócenie kary śmierci
Raz zniesiona, kara śmierci rzadko bywa przywracana. Od 1985 roku ponad 50 krajów zniosło najwyższy wymiar kary lub, znosząc go wcześniej dla przestępstw pospolitych, wkrótce zniosła go także dla wszystkich innych przestępstw. W tym czasie tylko cztery kraje przywróciły karę śmierci. Jeden z nich, Nepal, ponownie zniósł karę śmierci; kolejny, Filipiny, wznowił egzekucje, ale później ich zaprzestał. Żadna egzekucja nie odbyła się w pozostałych dwóch krajach – Gambii i Papui Nowej Gwinei.
4. Wyroki śmierci i egzekucje
W 2005 roku co najmniej 2.148 skazańców zostało straconych w 22 krajach, a 5.186 osób otrzymało wyroki śmierci w 53 krajach. Liczby te dotyczą jedynie przypadków znanych Amnesty International i w rzeczywistości na pewno są wyższe.
W 2005 roku 94 procent wszystkich upublicznionych egzekucji dokonano w Chinach, Iranie, Arabii Saudyjskiej i Stanach Zjednoczonych. Opierając się na dostępnych raportach, Amnesty International oszacowała, iż w ubiegłym roku co najmniej 1.770 osób zostało straconych w Chinach, chociaż niewątpliwie liczby te są wyższe. Jeden z chińskich specjalistów od tamtejszego prawa na podstawie informacji od lokalnych władz i sędziów stwierdził, iż liczba wykonanych wyroków śmierci sięga 8.000, jednak oficjalne statystyki krajowe dotyczące ilości egzekucji pozostają ściśle tajne.
Iran stracił co najmniej 94 osoby, a Arabia Saudyjska co najmniej 86, ale ostateczne liczby mogą być wyższe. 60 skazanych zostało straconych w Stanach Zjednoczonych.
5. Sposoby egzekucji
Od 2000 roku stosuje się następujące sposoby wykonywania kary śmierci:
- Ścięcie – Irak, Arabia Saudyjska
- Krzesło elektryczne – Stany Zjednoczone
- Powieszenie – Egipt, Iran, Japonia, Jordan, Pakistan, Singapur i inne kraje
- Śmiertelny zastrzyk – Chiny, Gwatemala, Filipiny, Tajlandia, Stany Zjednoczone
- Zastrzelenie – Białoruś, Chiny, Somalia, Tajwan, Uzbekistan, Wietnam i inne kraje
- Ukamienowanie – Afganistan, Iran
6. Stosowanie kary śmierci na nieletnich
Międzynarodowe traktaty dotyczące praw człowieka zabraniają skazywać na śmierć kogokolwiek, kto w momencie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Amerykańska Konwencja Praw Człowieka oraz Konwencja Praw Dziecka także posiadają taką klauzulę. Ponad 110 krajów, które wciąż stosują karę śmierci w niektórych przypadkach, uchwaliło specjalne prawo wykluczające egzekucje nieletnich lub najprawdopodobniej nie zastosowałoby tej kary dla nieletnich, gdyż podpisało wyżej wymienione konwencje. Jednak istnieje niewielki odsetek krajów, gdzie wciąż dokonuje się egzekucji na przestępcach, którzy nie ukończyli 18 roku życia.
Od 1990 roku w 8 krajach stracono osoby nie mające ukończonych 18 lat w chwili popełnienia przestępstwa – są to Chiny, Demokratyczna Republika Konga, Iran, Nigeria, Pakistan, Arabia Saudyjska, Stany Zjednoczone i Jemen. Chiny, Pakistan i Jemen podniosły ostatnio minimum wiekowe dotyczące podlegania karze śmierci do 18 lat. Stany Zjednoczone straciły więcej nieletnich przestępców niż jakikolwiek inny kraj (19 osób pomiędzy 1990 a 2003 rokiem) zanim w marcu 2005 roku Sąd Najwyższy USA nie zabronił egzekucji dzieci poniżej 18 roku życia jako niezgodnych z konstytucją.
7. Argument odstraszania
Badania naukowe wciąż nie są w stanie przekonująco dowieść, iż kara śmierci odstrasza skuteczniej od popełnienia przestępstwa niż inne kary. Najświeższe z badań śledzące zależność pomiędzy karą śmierci a odsetkiem zabójstw, przeprowadzone w 1988 dla Organizacji Narodów Zjednoczonych i uaktualnione w 2002 roku, podsumowały: „… nierozważnie jest akceptować fakt, iż kara śmierci odstrasza bardziej od popełnienia morderstwa niż groźba wydawałoby się mniejszej kary, jaką jest dożywocie.”
(Źródło: Roger Hood, „Kara śmierci: spojrzenie globalne”, Oxford, Clarendon Press, wydanie trzecie, 2002, strona 230)
8. Wpływ zniesienia kary śmierci na odsetek przestępstw
Patrząc na zależność pomiędzy zmianami dotyczącymi kary śmierci a odsetkiem popełnianych przestępstw, badania przeprowadzone dla Narodów Zjednoczonych w 1998 i uaktualnionych w 2002 roku stwierdził: „Fakt, iż wszystkie dowody wskazują jednoznacznie to samo jest wystarczającym dowodem samym w sobie na to, by kraje nie musiały obawiać się nagłego wzrostu liczby przestępstw, jeśli zniosą karę śmierci”.
Najświeższe dane dotyczące liczby przestępstw popełnianych w krajach, w których jest abolicja nie wskazują, by zniesienie kary śmierci wywołało szkodliwe efekty. Dla przykładu w Kanadzie odsetek morderstw na każde 100.000 obywateli spadł z 3,09 w 1975, w roku zniesienia kary śmierci za zabójstwo, do 2,41 w 1980, i od tamtego czasu jeszcze się obniżył. W 2003 roku, 27 lat po wprowadzeniu ustawy abolicyjnej, odsetek morderstw wynosił 1,73 na 100.000 obywateli i był o 44 procent niższy niż w 1975 roku oraz najniższy od 30 lat.
(Źródło: Roger Hood, „Kara śmierci: spojrzenie globalne”, Oxford, Clarendon Press, wydanie trzecie, 2002, strona 214)
9. Międzynarodowe ustalenia dotyczące zniesienia kary śmierci
Jednym z najważniejszych osiągnięć ostatnich lat było wypracowanie międzynarodowych traktatów, w których państwa same zobowiązały się do niestosowania kary śmierci. Obecnie mamy do dyspozycji cztery takie traktaty:
- Drugi Fakultatywny Protokół do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, do tej pory ratyfikowany przez 5 państw. Osiem innych podpisało Protokół i ratyfikuje go w późniejszym czasie.
- Protokół Abolicjonistyczny do Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka, ratyfikowany przez 8 państw obu Ameryk i podpisany przez kolejne.
- Protokół nr 6 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Europejska Konwencja Praw Człowieka), ratyfikowany przez 45 europejskich państw i podpisany przez kolejne.
- Protokół nr 13 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Europejska Konwencja Praw Człowieka), ratyfikowany przez 33 państwa Europy i podpisany przez kolejne 10.
Protokół nr 6 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka znosi karę śmierci w czasie pokoju. Pozostałe protokoły dotyczą bezwzględnego zniesienia kary śmierci, ale pozostawiają państwom możliwość wyjątkowego stosowania najwyższego wymiaru kary w czasie wojny. Protokół nr 13 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka postuluje całkowite zniesienie kary śmierci bez względu na okoliczności.
10. Egzekucje niewinnych
Tak długo jak kara śmierci będzie legalna, nie będziemy w stanie wyeliminować ryzyka egzekucji niewinnych osób.
Od 1973 roku w samych Stanach Zjednoczonych 122 skazanych zostało uwolnionych z celi śmierci po ujawnieniu dowodów ich niewinności. Sześć takich spraw pojawiło się w 2004 roku, dwie w 2005. Niektórzy więźniowie byli bliscy egzekucji po wielu latach spędzonych w celi śmierci. Powtarzające się motywy w ich sprawach karnych uwzględniają ewidentne błędy oskarżycieli lub policji, zeznania mało wiarygodnych świadków, wymuszanie zeznań, czy przyznanie się do przestępstwa samego podejrzanego oraz nieodpowiednią obronę. Inni skazani w Stanach Zjednoczonych zostali straceni pomimo poważnych wątpliwości co do ich winy.
Ówczesny gubernator stanu Illinois, George Ryan, ustanowił w styczniu 2000 roku moratorium na wykonywanie egzekucji. Po jego decyzji nastąpiło oczyszczenie z zarzutów 13 skazanych na karę śmierci, odkąd stan Illinois wznowił stosowanie najwyższego wymiaru kary w 1977 roku. Przez ten okres stracono 12 osób. W styczniu 2003 roku gubernator Ryan ułaskawił 4 osoby przebywające w celi śmierci i złagodził 167 innych wyroków śmierci w Illinois.
11. Kara śmierci w Stanach Zjednoczonych
W 2005 roku w Stanach Zjednoczonych zostało straconych 60 osób, co w sumie dało 1.004 więźniów straconych od 1977, kiedy to przywrócono w tym państwie karę śmierci.
Do 1 stycznia 2006 roku około 3.400 skazanym wydano wyroki śmierci.
38 z 50 stanów stosuje karę śmierci. Ta forma kary jest również zalegalizowana prawem wojskowym i federalnym.