30 marca Amnesty International wystosowała do Wysokiej Przedstawicielki UE do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa Federici Mogherini pismo dotyczące zaplanowanej na 24-25 kwietnia w Brukseli konferencji na temat wspierania przyszłości Syrii i regionu. Do pisma dołączono opracowanie Amnesty International zawierające analizę sytuacji, w szczególności w zakresie konieczności wprowadzenia moratorium na powroty uchodźców do Syrii wraz z rekomendacjami. Oba dokumenty zostały przekazane także Ministerstwu Spraw Zagranicznych RP.
Konferencja w Brukseli w kwietniu 2018 r. jest okazją dla uczestników, do wykazania się zaangażowaniem w odpowiedzi na potrzeby ponad 5 milionów osób, które uciekły z Syrii od 2011 r., a które zostały przyjęte przez kraje sąsiednie. Większość uchodźców nie została objęta odpowiednią ochroną i żyje poniżej granicy ubóstwa, bez uregulowanego pobytu przy ograniczonym dostępie do opieki zdrowotnej, edukacji i pracy.
Na konferencji w Londynie (w lutym 2016 r.) i w Brukseli rok później, darczyńcy i kraje przyjmujące uchodźców zdecydowały o krokach zmierzających do przyjęcia kompleksowego podejścia do wspierania Syrii i regionu. Obejmowały one przeznaczenie 6 miliardów dolarów USA w 2017 roku, na wspieranie Syrii, za pośrednictwem regionalnych planów dla uchodźców i współpracy z krajami sąsiadującymi z Syrią, planu pomocy humanitarnej ONZ i innych mechanizmów. Mimo iż kwestie te zostały w części spełnione, to inne zobowiązania dotyczące zapewnienia ochrony, edukacji i środków do życia dla uchodźców, już nie. Przykładowo kraje zobowiązały się do zapewnienia, że 1,7 miliona uchodźców i dzieci znajdujących się w trudnej sytuacji, otrzymają wysokiej jakości edukację do końca 2017 r., a do roku 2018 zostanie stworzonych 1,1 miliona miejsc pracy dla uchodźców i obywateli krajów przyjmujących.
Sytuacja uchodźców z Syrii
Chociaż podjęto pewne pozytywne kroki w celu osiągnięcia tych obietnic, 43 procent dzieci uchodźców w Libanie, Jordanii i Turcji nie ma dostępu do edukacji oraz nadal istnieją przeszkody uniemożliwiające uchodźcom znalezienie godnych miejsc pracy, a wielu z nich żyje poniżej granicy ubóstwa. Kroki podjęte w każdym z krajów, w kontekście edukacji i zapewnienia środków do życia, nie obejmowały likwidacji barier, które uniemożliwiają dalsze postępy. Podczas gdy Jordania wydała ponad 80 000 pozwoleń na pracę dla uchodźców, nie przełożyło się to na dostępność większej liczby miejsc pracy, a większość wydanych zezwoleń dotyczyła mężczyzn. W Libanie brak uregulowanego pobytu oznacza, że większość uchodźców nie ma dostępu do formalnych możliwości zatrudnienia. Tymczasem, chociaż każde z sąsiednich krajów podjęło kroki w celu zwiększenia możliwości edukacyjnych dla dzieci, nie rozwiązały one takich barier, jak niezdolność rodzin do ponoszenia nieformalnych kosztów nauki szkolnej i brak możliwości adaptacji przez szkoły dodatkowej liczby dzieci, a także nie wzięto pod uwagę, odległości jaką mają pokonywać dzieci do szkoły.
ONZ-owski program reakcji humanitarnej dla Syrii – UN Humanitarian Response Plan for Syria – otrzymał tylko 52% środków finansowych w 2017r., inny Regional Refugee Resilience Plan tylko 53 procent. Sąsiadujące państwa przyjmujące uchodźców nie wykazują już takiej samej otwartości na przyjmowanie uchodźców. Jordania, Liban i Turcja zamykają swoje granice dla tych, którzy uciekają przed trwającym konfliktem i prześladowaniami w Syrii, odsyłając tysiące ludzi od granic, a czasem oddając w ich kierunku strzały1. To nie powstrzymuje ludzi próbujących uciekać z Syrii, a zamiast tego zmusiło ich do podróżowania bardziej niebezpiecznymi drogami (w celu znalezienia ochrony międzynarodowej), gdzie niektórzy z nich po drodze tracą życie.
W czasie, kiedy konflikt w Syrii wciąż się utrzymuje, wszystkie strony lekceważą zasady międzynarodowego prawa, bezkarnie narażając cywilów na masowe ataki. Amnesty International udokumentowała poważne naruszenia międzynarodowego prawa w tym zbrodnie wojenne, popełniane przez siły rządowe, ostrzały cywilnych miejsc, ataki na szkoły, szpitale, punkty medyczne, używanie broni kasetowej i chemicznej. Żaden region Syrii nie jest bezpieczny, a walki toczą się w kilku regionach kraju, w szczególności w Idleb, Aleppo oraz Damaszku, pomiędzy siłami rządowymi oraz niepaństwowymi podmiotami przy wsparciu zagranicznych rządów.
Pomimo trwającego konfliktu w 2017 r., decydenci polityczni zaczęli otwarcie rozważać możliwość wydalania uchodźców do Syrii. W grudniu 2017 r. ministrowie spraw wewnętrznych landów niemieckich głosowali nad możliwością wydalania Syryjczyków, których ochrona wygasa. W marcu 2018 r. parlamentarzyści skrajnie prawicowej partii politycznej – Alternatywa dla Niemiec, udali się na kontrolowane przez rząd rejony Syrii, próbując pokazać, że Syria jest wystarczająco bezpieczna, żeby odesłać do niej uchodźców. W Danii prawicowa Duńska Partia Ludowa naciskała, aby zakończyć program dotyczący łączenia rodzin, stwierdzając, że uchodźcy wkrótce będą mogli ponownie połączyć się ze swoimi rodzinami w Aleppo. Obowiązująca międzynarodowa zasada non-refoulement oznacza, że kraje nie mogą wydalić nikogo do miejsca, w którym osoba ta będzie znajdować się w realnym niebezpieczeństwie, gdzie może dość do poważnych naruszeń praw człowieka.
W związku z powyższym Amnesty International wzywa UE i państwa biorące udział w Konferencji do:
- stanowczego żądania moratorium na powroty uchodźców do Syrii do czasu, kiedy będzie można to uczynić bezpiecznie i godnie oraz wydania oświadczenia pokonferencyjnego jednogłośnie stwierdzającego, że obecna sytuacja w Syrii nie pozwala na powroty
- wspierania przyjmujących państw sąsiedzkich za pomocą pełnych, elastycznych i przewidywalnych funduszy humanitarnych i rozwojowych dla uchodźców, zwiększenia miejsc przesiedleń i innych legalnych i bezpiecznych dróg dla uchodźców prowadzących do państw spoza regionu. UE i jej państwa członkowskie powinny współpracować z przyjmującymi państwami sąsiedzkimi w celu zapewnienia uregulowania prawnego pobytu uchodźcom, jak również dostępu do możliwości pracy, edukacji, służby zdrowia i innych niezbędnych usług,
- zgodnie z zobowiązaniami przyjętej przez Radę strategii UE na rzecz Syrii z kwietnia 2017, do wspierania mechanizmów sprawiedliwości i odpowiedzialności poprzez dalsze zapewnianie dostatecznych środków dla Bezstronnego i Niezależnego Międzynarodowego Mechanizmu ustanowionego przez ONZ i zapewniania, by sprawiedliwość, pociąganie do odpowiedzialności i reparacje dla ofiar zbrodni wojennych były częścią każdych rozmów pokojowych, deklaracji politycznych i późniejszej pomocy dla Syrii.