Orzeczenie Sądu Okręgowego w Wilnie jest pierwszym takim orzeczeniem państwa członkowskiego Unii Europejskiej stwierdzającym, że ofiary programów porwań i tajnego przetrzymywania przez CIA, które pociągały za sobą takie procedury, jak nielegalny transfer osób, tortury i wymuszone zaginięcia osób podejrzewanych o działalność związaną z terroryzmem, mają absolutne prawo do efektywnego dochodzenia swoich roszczeń.
Litewskie postępowanie przygotowawcze rozpoczęło się 13 lutego 2014 roku, a dotyczyć będzie postawionego przez al-Hawsawiego zarzutu, że został on nielegalnie przetransportowany na Litwę przez amerykańską Centralną Agencję Wywiadowczą (CIA), co dokonało się ze współudziałem litewskich urzędników wywiadu. Mustafa al-Hawsawi twierdzi, że znajdował się w tajnym więzieniu CIA na Litwie pomiędzy marcem 2004 roku a wrześniem 2006 roku. Obecnie przetrzymywany jest w Guantanamo, gdzie oczekuje na proces prowadzony przez sąd wojskowy, który ma zadecydować, czy domniemane przestępstwa związane rzekomo z zamachem terrorystycznym 11 września 2001 roku w Stanach Zjednoczonych powinny zostać ukarane dożywociem czy karą śmierci. Amnesty International krytukuje system sądów wojskowych z powodu łamania międzynarodowych standardów sprawiedliwego procesu, a także sprzeciwia się karze śmierci niezależnie od okoliczności.
Pozarządowe organizacje Redress (Londyn) i Instytut Monitoringu Praw Człowieka (Wilno) złożyły skargę w imieniu al-Hawsawiego do litewskiego Prokuratora Generalnego we wrześniu 2013 roku. Później, również we wrześniu 2013 roku, litewski Prokurator Generalny odmówił wszczęcia dochodzenia w sprawie ich zarzutów. Litewski sąd niższej instancji podtrzymał tę decyzję w listopadzie 2013 roku. Po odwołaniu się od decyzji litewskiego sądu niższej instancji Sąd Okręgowy w Wilnie zarządził w styczniu 2014 roku, że al-Hawsawi miał prawo do efektywnego śledztwa, odwołał on także pierwotną decyzję Prokuratora Generalnego oraz skłonił go do wszczęcia śledztwa.
Przedstawiciele Mustafy al-Hawsawiego złożyli również wniosek do polskiego Prokuratora Generalnego, w którym twierdzą, że al-Hawsawi był przetrzymywany w Polsce przed nielegalnym przetransportowaniem go na Litwę. Polski Prokurator Generalny uznał publicznie ten wniosek, nie rozstrzygnął jednak jeszcze, czy al-Hawsawiemu zostanie przyznany formalny status "pokrzywdzonego" w trwającym śledztwie w sprawie zaangażowania Polski w program tajnych więzień CIA. Jeśli tak się stanie, al-Hawsawi będzie czwartym pokrzywdzonym w śledztwie, które rozpoczęło się w 2008 roku, lecz na temat którego podano bardzo niewiele informacji do wiadomości publicznej. Innymi pokrzywdzonymi są Abd al-Rahim al-Nashiri, Zayn al-Ibidin Mohammed Hussein (znany także jako Abu Zubajda) i Walid bin Attash, wszyscy przetrzymywani w Guantanamo.
Abu Zubajda twierdził, że był również przetrzymywany na Litwie, ale litewski Prokurator Generalny nadal odmawia wszczęcia dochodzenia w sprawie stawianych przez niego zarzutów. Każde potencjalne śledztwo dotyczące zaangażowania Litwy w programy tajnych więzień CIA musi obejmować dochodzenie w sprawie roszczeń Abu Zubajdy.
W dwóch uchwałach przyjętych w roku 2012 oraz 2013 Parlament Europejski podjął decyzję, że obowiązkiem każdego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, którego dotyczą zarówno tajne więzienia, jak i nielegalne transfery przeprowadzane przez CIA, jest poszanowanie prawa do wszczęcia efektywnego dochodzenia przez każdą z wyżej wymienionych bądź innych potencjalnych ofiar tychże programów CIA. Parlament Europejski zaznaczył wyraźnie, że odpowiedzialnością wszystkich państw i instytucji Unii Europejskiej jest połączenie sił oraz współpraca mająca na celu poparcie oraz wyegzekwowanie tego prawa. Ostatnie zmiany na Litwie i w Polsce zobowiązują wszystkie państwa członkowskie oraz podmioty Unii Europejskiej do zapewnienia, że wezwanie Parlamentu Europejskiego zostanie urzeczywistnione.
Tło wydarzeń
Litewski Prokurator Generalny gwałtownie zamknął uprzednie śledztwo w sprawie litewskiego zaangażowania w program tajnych więzień CIA, które trwało od stycznia 2010 roku do stycznia 2011 roku. Zrobił to bez stawiania jakichkolwiek oskarżeń. Amnesty International skrytykowała to śledztwo jako wyjątkowo owiane tajemnicą, a do tego niedokładne i nieskuteczne. Następnie Prokurator Generalny odmówił rozpatrzenia wniosków przedstawionych mu przez przedstawicieli Abu Zubajdy. Abu Zubajda twierdził również, że został przetransportowany w sposób nielegalny na Litwę, a potem przetrzymywany był w tajnym więzieniu CIA między lutym a grudniem 2005 roku. Pozarządowa organizacja Interights (Londyn) złożyła wniosek do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w imieniu Abu Zubajdy. Wyrok w tej sprawie ma zostać wydany w 2014 roku.
Polskie śledztwo rozpoczęło się w 2008 roku, a w jego ramach status pokrzywdzonych otrzymali dotychczas Abd al-Rahim al-Nashiri, Abu Zubajda oraz Walid bin Attash, wszyscy przetrzymywani obecnie w Guantanamo. Abd al-Rahim al-Nashiri i Abu Zubajda złożyli także wnioski przeciwko Polsce do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Rozstrzygnięcie toczących się spraw nastąpić ma w 2014 roku.
W Rumunii nie doszło do żadnego skutecznego śledztwa od czasów tajnego dochodzenia wewnętrznego przeprowadzonego przez rząd rumuński w 2007 roku. Stwierdzono wówczas, że wszelkie zarzuty dotyczące obecności tajnych więzień w Rumunii są bezpodstawne. Sprawa Abd al-Rahima al-Nashiriego przeciwko Rumunii toczy się obecnie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka