Prawo do edukacji obejmuje także prawo do edukacji seksualnej, która sama w sobie jest prawem człowieka, a także niezbędnym środkiem do realizacji innych praw, tak jak np. prawa do zdrowia, informacji, praw seksualnych i reprodukcyjnych,
Raport Specjalnego Sprawozdawcy do spraw prawa do edukacji, 2010, paragraf 19.
Każda osoba ma prawo do rzetelnej edukacji o seksualności, zdrowiu seksualnym i reprodukcyjnym, prawach człowieka i równości płci. Program edukacji seksualnej powinien czerpać z wiedzy naukowej, nie może zawierać treści dyskryminacyjnych, powinien promować równość i różnorodność, oraz skupiać się na zapobieganiu chorobom, zabezpieczaniu się przed niechcianą ciążą i reagowaniu na przemoc.
Brak dostępu do edukacji seksualnej niesie ze sobą ryzyko przemocy, dyskryminacji i problemów zdrowotnych. Wielu młodym ludziom odmawia się jej bądź nie udziela kompletnych informacji na temat zdrowia i seksualności. W niektórych krajach, na przykład w Indonezji, prawo ogranicza, a nawet kryminalizuje prowadzenie edukacji w zakresie praw seksualnych i reprodukcyjnych. Taka postawa rządów w wielu przypadkach prowadzi do tragedii młodych ludzi, a czasem jeszcze dzieci.
Aminata, 13 latka z Sierra Leone opowiada o braku edukacji seksualnej:
“Spotykałam się ze starszym chłopakiem. Zaszłam w ciąże i musiałam urodzić. Matka chłopaka wyklinała mnie, mówiła, że jej syn nie jest ojcem dziecka i że ma nadzieję, że umrę podczas porodu. Nie wiedziałam, jak się zachodzi w ciążę, więc kiedy poczułam mdłości i jedna z moich ciotek, która jest pielęgniarką, powiedziała mi, co to oznacza, byłam zszokowana. Pierwsze 2 miesiące chodziłam do szkoły, po czym przestałam, a koledzy i koleżanki z klasy zaczęli o mnie plotkować”.
Jednak sprawa Aminaty nie jest dla nas wcale taka odległa, także w Polsce zdarzają się młode osoby, które nie są świadome, że mogły zajść w ciąże. Dowiadują się o tym dopiero w szpitalu lub przychodni, gdy przychodzą tam z zupełnie innym problemem, jak np. nastolatka spod Krakowa, która dowiedziała się, że jest w ciąży po wypadku samochodowym.
W Polsce także możemy zauważyć, że informacje o seksie młodzi ludzie najczęściej zdobywają od siebie nawzajem czy od różnych inicjatyw czy organizacji pozarządowych. Brakuje na zajęciach w szkole bezpośredniej rozmowy o różnorodności płciowej czy różnych orientacjach psychoseksualnych. O akceptacji siebie samego i drugiego człowieka. Ale także o dbaniu o siebie i swoje bezpieczeństwo, o antykoncepcji i przeciwdziałaniu przemocy seksualnej. Dzieci i młodzież, którym tej wiedzy brakuje są często bezbronne w obliczu dyskryminacji czy przemocy. Trudniej im także zrozumieć swoją tożsamość płciową, czy zauważyć, że nie są jedyną osobą homoseksualną w swoim mieście.
Brakuje na zajęciach w szkole bezpośredniej rozmowy o różnorodności płciowej czy różnych orientacjach psychoseksualnych. O akceptacji siebie samego i drugiego człowieka. Ale także o dbaniu o siebie i swoje bezpieczeństwo, o antykoncepcji i przeciwdziałaniu przemocy seksualnej. Dzieci i młodzież, którym tej wiedzy brakuje są często bezbronne w obliczu dyskryminacji czy przemocy.
“Zobaczyłam, że to jest ważne by pójść do szpitala wcześnie i zobaczyłam co się działo, gdy ludzie się nie badali i dzieci rodziły się zakażone wirusem HIV” – podkreśla matka 4 dzieci z KwaZulu-Natal w Republice Południowej Afryki, która dopiero po tym, jak jej trzecie dziecko zakaziło się wirusem podczas porodu, dowiedziała się o takiej formie przenoszenia się wirusa i zadbała, by jej czwarte dziecko było zdrowe.
Instytucje międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka wielokrotnie wzywały państwa, w tym Polskę, do prowadzenia profesjonalnej edukacji seksualnej w szkołach. Specjalny Sprawozdawca ONZ ds. prawa do edukacji w swoim raporcie z 2010 roku zwraca uwagę, że „prawo do edukacji obejmuje także prawo do edukacji seksualnej, która sama w sobie jest prawem człowieka, a także niezbędnym środkiem do realizacji innych praw, na przykład prawa do zdrowia, informacji i praw seksualnych i reprodukcyjnych”¹.
Komitet Praw Dziecka wielokrotnie zwracał uwagę, jak ważną rolę odgrywa edukacja seksualna w zapobieganiu chorobom przenoszonym drogą płciową, zapobieganiu ciąż nastolatek oraz informowaniu młodych ludzi o ich prawach reprodukcyjnych². Zalecał więc zapewnienie dostępu do edukacji seksualnej. Komitet ds. Eliminacji Dyskryminacji Kobiet (Komitet CEDAW) w 2014 roku przedstawił Polsce swoje rekomendacje i zalecił m.in. „prowadzenie obowiązkowej, wszechstronnej i dostosowanej do wieku uczniów i uczennic edukacji o zdrowiu seksualnym i reprodukcyjnym oraz prawach dziewczynek i chłopców jako części programu nauczania, w tym edukacji o odpowiedzialnych zachowaniach seksualnych, zapobieganiu wczesnym ciążom, chorobach przenoszonych drogą płciową; przy zapewnieniu, że treści są przekazywane przed odpowiednio przeszkolony personel”³. Na obowiązek prowadzenia edukacji seksualnej w szkołach zwracały też uwagę inne ciała międzynarodowe, Komitet Praw Człowieka oraz Komitet ds. Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych. Konwencja ds. Osób Niepełnosprawnych zobowiązuje natomiast do zapewnienia równego dostępu do edukacji o zdrowiu seksualnym i reprodukcyjnym osobom niepełnosprawnym.
Prawo do edukacji seksualnej jest częścią prawa do edukacji, w tym prawa do edukacji o prawach człowieka. Amnesty International prowadzi edukację praw człowieka od ponad 50 lat na świecie, a od 17 lat w Polsce, stojąc na stanowisku, że jest to ważny element budowania świadomości swoich praw oraz poczucia sprawczości i wpływu na otaczającą rzeczywistość. Realizowana w ten sposób edukacja umożliwia ludziom lepsze rozumienie i aktywne uczestniczenie w procesie podejmowania decyzji, które ich dotyczą. Edukacja taka ma także na celu budowanie własnej wartości czy wiedzy o zachowaniach innych osób, a także świadomości, jak bronić się przed przemocą, również seksualną. Profesjonalnie prowadzona edukacja seksualna powinna być częścią edukacji formalnej, dostępnej dla każdej uczennicy i każdego ucznia.
Autor: Mikołaj Czerwiński, koordynator ds. równego traktowania w Amnesty International Polska.
¹ Report of the United Nations, 23 July 2010
² Convention on the Rights of the Child, paragraf 54
³ Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women, paragraf 31.c