Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności człowieka i jest w swojej działalności niezawisły i niezależny od innych organów państwowych, co zagwarantowano w Konstytucji RP.
Pełniąc swoją rolę Rzecznik Praw Obywatelskich może również wystąpić do sądu z opinią w sprawach indywidualnych, a do kompetencji niezawisłego sądu należy decyzja jak się do tej opinii odniesie.
Minimalne standardy dla funkcjonowania urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich, określone również w dokumentach międzynarodowych, obejmują m.in. funkcjonalną i instytucjonalną niezależność od rządu i autonomię urzędu Rzecznika.
Rzecznik Praw Obywatelskich podejmuje sprawy dotyczące praw osób należących do różnych grup społecznych w bardzo szerokim zakresie, bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw, nie nastąpiło naruszenie prawa i stoi na straży realizacji zasady równego traktowania. Dlatego żadne naciski, szczególnie ze strony władzy wykonawczej, nie powinny mieć miejsca.
