Pałki policyjne - Amnesty International

Wprowadzenie

Raz po raz funkcjonariusze organów ścigania zbyt szybko uciekają się do użycia siły, często wobec pokojowych demonstrantów, korzystających ze swojego prawa do wolności zgromadzeń.

Służby mundurowe na całym świecie są wyposażone w różnorodną mniej śmiercionośną broń, taką jak gaz łzawiący lub gaz pieprzowy, pałki, broń na kule gumowe oraz armatki wodne. Broń ta jest używana regularnie przez policję do zabezpieczania protestów. W ostatnich latach, także podczas trwania pandemii COVID-19, w wielu krajach wolność zgromadzeń została znacznie ograniczona, często z użyciem siły i w/w broni.

Od dekad Amnesty International zajmuje się dokumentowaniem, w jaki sposób sprzęt policyjny używany jest do łamania praw człowieka. W czerwcu 2020 r. Amnesty International opublikowało raport o nadużciach gazu łzawiącego w 22 krajach i terytoriach na całym świecie. Na tej stronie skupiamy się na pałkach policyjnych i im podobnej broni (tzw. broni obuchowej) wykorzystywanej przez siły porządkowe.

Pałki policyjne w różnych kształtach i rozmiarach to najczęściej wykorzystywany i nadużywany sprzęt.

Amnesty International przeprowadziło dochodzenie w sprawie nadużywania pałek oraz innych broni obuchowych, analizując wybrane incydenty, które miały miejsce na przestrzeni ostatniej dekady w różnych miejscach na świecie. Po przyjrzeniu się setkom zdjęć i filmów badacze potwierdzili 188 przypadków nadużyć takich narzędzi w sposób równoznaczny z torturami i innym złym traktowaniem w 35 krajach na całym świecie.

Wśród nadużywanych narzędzi były pałki policyjne, lathis (długie bambusowe kije), sjamboki (skórzane baty) oraz bronie improwizowane. Przypadki te obejmują przykłady brutalnego tłumienia masowych protestów w krajach tak różnych jak Białoruś, Kolumbia, Francja, Indie czy Mjanma.

Pałki są nadużywane na całym świecie

Co do zasady w sytuacjach wymagających użycia środków przymusu bezpośredniego, funkcjonariusze policji powinni dążyć do zastosowania możliwie najmniejszej siły w sposób adekwatny do sytuacji, aby uniknąć zagrożenia zdrowia lub życia. Niektóre rodzaje broni mogą być stosowane w działaniach policyjnych i nie stanowią naruszenia prawa – broń musi być jednak użyta poprawnie i zgodnie z międzynarodowymi standardami. Jeśli bowiem użycie broni nie jest zgodne ze standardem ochrony praw człowieka może to doprowadzić do szkodliwych konsekwencji.

Tymczasem pałek używano do wymierzenia kary, bicia osób, które już nie stanowią zagrożenia, zadawania nieuzasadnionych niebezpiecznych uderzeń w głowę i szyję oraz duszenia ludzi. Pojedyncze uderzenia pałką były zadawane z taką siłą, że ofiary upadały na ziemię. Wśród udokumentowanych incydentów pojawiają się również przypadki wykorzystania pałek podczas aktów przemocy seksualnej.

POBIERZ DANE

Konsekwencje zdrowotne wynikające z uderzeń pałką

Obrażenia spowodowane użyciem pałki mogą mieć różny charakter, od charakterystycznych otarć, krwawienia i siniaków po poważniejsze obrażenia, w tym złamania kości, uszkodzenia nerwów/mięśni i obrażenia wewnętrzne, które mogą skutkować trwałym kalectwem lub śmiercią. Wzorce i ciężkość obrażeń zależą od miejsca uderzenia, użytej siły i rodzaju pałki.

Broń obuchowa to najprostszy i najczęściej używany rodzaj broni mniej śmiercionośnej. Występuje w wielu różnych kształtach i rozmiarach oraz może być wykonana z wielu różnych materiałów. Grupa ta obejmuje nie tylko pałki policyjne i kije, ale także baty, które już z założenia naruszają prawa człowieka. Na porządku dziennym jest używanie ich do zastraszania, czy aktów przemocy, które prowadzą do fizycznych oraz psychicznych urazów u ofiar.

Aktualnie handel pałkami policyjnymi nie jest uregulowany. Pojawia się jednak możliwość stworzenia międzynarodowego, prawnie wiążącego instrumentu w ONZ, który zakaże handlu narzędziami z natury przeznaczonymi do łamania praw człowieka i wprowadzi surowe kontrole handlu innymi narzędziami, takimi jak właśnie pałki policyjne. Chociaż w założeniu pałki policyjne pełnić uzasadnioną, legalną funkcję, nasze badania jasno pokazują, że wykorzystywane są również w okrutnych, nieludzkich i poniżających aktach przemocy – w tym w torturach.

Normy dotyczące użycia siły

Służbom mundurowym przyznano szereg uprawnień, w tym prawo do użycia siły i broni palnej w celu umożliwienia im wypełniania swoich obowiązków (do których należą m.in. utrzymanie prawa, bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz zapobieganie i wykrywanie przestępstw).

Uprawnienia te wiążą się z obowiązkami i odpowiedzialnością. Są one szczególnie ważne w kontekście praw człowieka, których zarówno państwo, jak i służby mundurowe zobowiązane są szanować i chronić.

Funkcjonariusze porządku publicznego mają do czynienia z wieloma różnymi sytuacjami, czasami wymagającymi natychmiastowych reakcji, często w bardzo stresujących, a nawet niebezpiecznych okolicznościach. Do użycia siły należy uciekać się wyłącznie z najwyższym poszanowaniem prawa i mając na uwadze prawa człowieka, w tym: prawo do życia, do integralności fizycznej i psychicznej, do godności ludzkiej, do pokojowych zgromadzeń i do swobody przemieszczania się. Cztery główne zasady (legalność, konieczność, proporcjonalność i odpowiedzialność – więcej o nich dowiesz się z naszego kursu) muszą regulować wszystkie działania państwa mające wpływ na prawa człowieka. Każde użycie uprawnień policyjnych przez funkcjonariuszy musi być zgodne z tymi zasadami – na przykład podczas zatrzymania, aresztowania i przeszukania lub użycia siły wobec osoby, czy grupy osób.

Chociaż wymierzanie kary nigdy nie jest uzasadnionym powodem użycia pałek policyjnych, takie praktyki są regularnie zgłaszane podczas kontroli zgromadzeń publicznych, a pałki są jedną z najczęściej używanych w tym celu broni.  

Użycie siły jest niezbędne tylko, jeśli jest ona rzeczywiście potrzebna do osiągnięcia celu. Powinno być zawsze poprzedzone próbą opanowania sytuacji bez konieczności użycia przemocy, jeśli jest to możliwe. Polecenia słowne, negocjacje, pokojowe rozwiązanie konfliktu, ostrzeżenia lub po prostu zachowanie bezpiecznej odległości – są to sposoby na opanowanie sytuacji bez uciekania się do użycia siły. Ważne, aby funkcjonariusze organów porządku publicznego byli dobrze przeszkoleni we wszystkich tych taktykach.

Policja często ucieka się do najłatwiejszych, zamiast najmniej szkodliwych metod. Kiedy funkcjonariusze mają pod ręką broń, taką jak pałka, często właśnie po nią sięgają w pierwszej kolejności. Podczas rozpraszania protestujących policja przeprowadza tak zwane szarże. Oznacza to, że szeregi policji biegną na tłum z podniesionymi pałkami, ścigając protestujących i bijąc ich, aby zmusić ich do rozejścia się. Warto pamiętać, że policja ma inne możliwości poza potencjalnym zadawaniem obrażeń za pomocą pałki. Polecenia słowne, zwykłe popchnięcia lub rozdzielanie ludzi powodują znacznie mniej szkód niż atak pałką.

Cele służb porządku publicznego nie powinny być osiągane za wszelką cenę. Wszystkie szkody, jakie policja może wyrządzić, nie mogą przeważać nad szkodami, którym chce zapobiegać. Nieproporcjonalne jest użycie siły powodującej znaczne obrażenia w stosunku do kogoś kto tylko biernie stawia opór i nie zachowuje się agresywnie. Także gdy policja ma do czynienia z agresywnymi osobami, narażanie życia takich osób jest dopuszczalne jedynie, gdy zagrożone jest życie innej osoby. Użycie pałki może skutkować znacznymi obrażeniami, w tym śmiertelnymi. Pałki można użyć na wiele niebezpiecznych sposobów. Uderzenie w głowę lub szyję, dźgnięcie kogoś pałką, czy użycie jej jako uchwytu na szyję – wszystko to zagraża życiu.

Nawet jeśli organy ścigania są odpowiednio przygotowane i przeszkolone, sprzęt służący do egzekwowania prawa jest przez nie często nadużywany, także w niewłaściwy i niezgodny z prawem sposób. Może to skutkować nadmiernym użyciem siły, a w niektórych przypadkach nawet naruszeniem zakazu tortur i innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania.

Czym są pałki?

Pałki to rodzaj broni obuchowej (znanej również jako “broń uderzeniowa”). Są one zwykle wykonane z gumy, plastiku, drewna lub metalu i mogą mieć długość od około 20 cm do dwóch metrów. Istnieją trzy główne rodzaje pałek:

pałka prosta,
pałka z bocznym uchwytem (lub “tonfa”), prosta pałka z dodatkowym uchwytem po jednej stronie,
pałka wysuwana lub teleskopowa – pałka, która może wysunąć się do dwu- lub trzykrotnej długości.

Przeznaczenie

Pałki są najczęściej używane do grożenia lub uderzania osoby, powodując ból fizyczny, aby zmusić osobę do podporządkowania się lub zniechęcenia do działania. Mogą być również używane przez funkcjonariuszy organów ścigania w celach obronnych, w tym na przykład do ochrony funkcjonariuszy przed ciosami ze strony agresywnych osób.

Możliwe konsekwencje stosowania pałek służbowych dla zdrowia i praw człowieka

Pałki mogą być używane do unieruchamiania, wywierania siły lub miażdżenia części ciała. Wiadomo również, że pałki były nadużywane jako narzędzie gwałtu lub do stosowania niebezpiecznych technik krępowania, w szczególności chwytów za szyję, które mogą ograniczać oddychanie.

Co do zasady, pałki powinny być używane w sposób, który nie powoduje znacznych obrażeń, a zatem powinny być wymierzone w większe partie mięśni, takie jak uda. Powtarzające się uderzenia pałką mogą być karą i stanowić nadmierne użycie siły, a nawet tortury lub inne złe traktowanie. Funkcjonariusze organów ścigania muszą zostać pociągnięci do odpowiedzialności za wszelkie przypadki niewłaściwego użycia pałek i innych form siły, a to wymaga ścisłego nadzoru i struktur odpowiedzialności. Należy unikać używania pałek w sposób, który może spowodować znaczne obrażenia i nadmierny ból, taki jak uderzenia w kolana, łokcie, nadgarstki i pachwiny, chyba że zagrożenie, jakie stanowi dana osoba, jest co najmniej równie poważne i nie można mu przeciwdziałać za pomocą mniej szkodliwego użycia pałki (lub innych środków). Podobnie jak w przypadku innych sposobów użycia siły, pałki nigdy nie mogą być używane w celu wymierzenia kary.

Czym są lahtis?

Laska lub kij wykonany zazwyczaj z bambusa lub innego drewna. Długość, szerokość, waga i elastyczność mogą się różnić.

Przeznaczenie

Używanie lathis wydaje się być ograniczone do niektórych krajów, zwłaszcza w Azji Południowej, gdzie są one powszechnie wykorzystywane do zabezpieczania zgromadzeń publicznych. Lathis kojarzą się z historią poniżającej przemocy represyjnej pod rządami kolonialnymi. Podobnie jak inne rodzaje broni obuchowej (do zadawania ciosów), lathis są używane do wymuszania posłuszeństwa poprzez ból lub groźbę zadania bólu i często są nadużywane do bicia.

Możliwe implikacje dla zdrowia/praw człowieka związane z użyciem lahtis przez policję

Lathis są często nadużywane przez funkcjonariuszy organów ścigania do niepotrzebnej lub nadmiernej przemocy zadawanej poprzez m.in. ciężkie lub długotrwałe bicie. W porównaniu do standardowych pałek, możliwość rozszczepienia lub rozerwania pałki może zwiększyć prawdopodobieństwo obrażeń u osób, w które jest wymierzona.

Czym są sjamboki?

Sjambok to rodzaj ciężkiego i wzmocnionego bata, tradycyjnie wykonanego ze skóry, ale obecnie również z tworzywa sztucznego. Historycznie używane w niektórych częściach Afryki Południowej do zaganiania bydła, w niektórych krajach były wykorzystywane do egzekwowania prawa.

Przeznaczenie

Bicze, w tym sjambok, są używane do wykonywania kar cielesnych. Ponadto, bicze sjambok są czasami używane jako broń obuchowa podczas zabezpieczania zgromadzeń publicznych.

Wszystkie bicze, w tym sjambok, są z natury narzędziem stanowiącym nadużycie i nie spełniają żadnego uzasadnionego celu związanego z egzekwowaniem prawa.

Możliwe implikacje dla zdrowia/praw człowieka wynikające z użycia sjamboksów przez służby mundurowe

Stosowanie biczów, takich jak sjambok, może prowadzić do silnego bólu fizycznego, cierpienia psychicznego i poważnych obrażeń, w tym ran szarpanych. Z samej natury tej broni wynika, że jest ona często używana do wymierzania kar, w tym tortur lub innego złego traktowania.

Trudno jest wyobrazić sobie sposób legalnego wykorzystania sjamboków lub innych batów do celów egzekwowania prawa. Biorąc pod uwagę ich charakter z natury stanowiący nadużycie, powinny one być zakazane w działaniach policyjnych.

Czym jest improwizowana broń obuchowa (Do zadawania ciosów)?

Oprócz specjalnie wyprodukowanego ręcznego sprzętu do egzekwowania prawa, przedmioty takie jak baty, pałki, metalowe pręty i kolby karabinów są czasami używane jako broń uderzeniowa ad hoc.

Przeznaczenie

Broń obuchowa (do zadawania ciosów) ad hoc jest często używana do celów niezgodnych z prawem. Funkcjonariusze powinni zawsze używać wyłącznie specjalnie zaprojektowanej i przetestowanej broni i sprzętu zgodnego z prawami człowieka. Funkcjonariusze policji muszą być poinstruowani oraz zobowiązani do używania sprzętu i broni oficjalnie im przydzielonej jedynie w sposób, do jakiego została domyślnie wyprodukowana. Zasadniczo nie powinni uciekać się do niczego innego.

Możliwe implikacje dla zdrowia/praw człowieka wynikające z używania improwizowanej broni obuchowej przez służby mundurowe

Funkcjonariusze organów ścigania powinni być wyposażeni w szereg różnych rodzajów broni i sprzętu, zapewniając im różne opcje użycia siły. Cała broń i sprzęt przeznaczony do użytku przez organy ścigania powinny podlegać znormalizowanym procedurom przeglądu prawnego, testowania i zamówień, aby zapewnić, że są one bezpieczne w użyciu i nie naruszają międzynarodowych praw człowieka. Takie procedury nie są stosowane w przypadku broni ad hoc, a zatem ryzyko związane z jej użyciem jest nieznane, ale może być potencjalnie poważne i zagrażające życiu.

Handel i producenci sprzętu

Handel sprzętem i bronią wykorzystywanymi przez służby mundurowe, ma charakter międzynarodowy, a wiele firm promuje oraz dostarcza swoje produkty organom ścigania zarówno w swoich krajach, jak i klientom na całym świecie. Globalny marketing prowadzony jest za pośrednictwem Internetu, jednak Omega Research Foundation udokumentowało dużą liczbę profesjonalnych targów broni i sprzętu do zapewniania bezpieczeństwa. Odbywają się one regularnie w co najmniej 36 krajach, głównie co rok lub dwa, w wielu przypadkach przy wsparciu państwa, w którym mają miejsce. Na targach tych regularnie prezentowany jest standardowy sprzęt służący do egzekwowania prawa, w tym pałki, ale Amnesty International i Omega odkryły również, że na wielu z tych wydarzeń promowana jest broń obuchowa, taka jak pałki z kolcami.

Przedsiębiorstwa też mają obowiązek przestrzegania praw człowieka

Zgodnie z wytycznymi ONZ dotyczącymi biznesu i praw człowieka wszystkie przedsiębiorstwa są zobowiązane do respektowania praw człowieka. Kontrole handlowe odnoszą się do zobowiązań państwa w zakresie praw człowieka, jednak firmy same powinny prowadzić odpowiednie badania, aby upewnić się, że ich towary i usługi nie są powiązane z naruszeniami tych praw. Jednym słowem, firmy produkujące, reklamujące lub handlujące sprzętem służącym do egzekwowania prawa, muszą ocenić i uwzględnić zagrożenia jakie mogą stanowić dla praw człowieka. Powinny także badać nadużycia wynikające ze wszystkich aspektów swojej działalności, a więc również to, w jaki sposób klienci – tacy jak siły policyjne – korzystają z ich broni i innych usług. Przedsiębiorstwa powinny ograniczyć eksportowanie sprzętu do organizacji, które rutynowo go nadużywają, niezależnie od tego, czy posiadają licencję na eksport takiego sprzętu wydaną przez ich kraj. Firmy, które produkują, reklamują lub handlują sprzętem czy bronią z natury przeznaczonymi do okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania, które to są wykorzystywane do egzekwowania prawa, muszą natychmiast zaprzestać tych działań.

Zabezpieczanie zgromadzeń

Główną odpowiedzialnością policji podczas nadzorowania zgromadzeń publicznych jest ułatwienie i ochrona korzystania z prawa do wolności zgromadzeń. Pełniąc swoją rolę, policja powinna podejmować wszelkie uzasadnione środki, aby umożliwić ludziom korzystanie z tego prawa. Niedopuszczalna jest nieuzasadniona ingerencja i zastraszanie osób uczestniczących, a działania policji zawsze powinny pozostawać bezstronne. W przypadku, kiedy funkcjonariusze muszą liczyć się z interesami różnych osób, konieczne jest wzięcie przez nich pod uwagę istoty egzekwowania prawa do pokojowych zgromadzeń. Jeśli od samego początku policja nie stroni od przemocy podczas interwencji, zachowując się autorytatywnie i bezkompromisowo, zwiększa się prawdopodobieństwo eskalacji agresji. Takie zachowanie przyczynia się do zwiększenia napięcia, a także wywołuje wrogość i agresywne reakcje.

Amnesty International uważa, że obowiązkiem organów ochrony porządku publicznego jest ułatwienie przeprowadzania pokojowych zgromadzeń oraz unikanie zachowań, które mogą być postrzegane jako próba zastraszenia lub nękania osób pragnących skorzystać ze swoich praw. Tzw. podejście “zero tolerancji” widoczne w działaniach policji ma zazwyczaj odwrotny skutek, zwiększając ryzyko pogorszenia potencjalnie napiętej sytuacji. Takie podejście zniechęca obywateli do brania udziału w protestach. Zachowanie służb mundurowych podczas zabezpieczania protestów powinno być oparte na komunikacji, negocjacji i mediacji oraz dążeniu do pokojowego rozwiązania konfliktów, aby umożliwić sprawne przeprowadzenie zgromadzenia.

Rekomendacje

Badania przeprowadzone przez Amnesty International udowodniły, że policja używa różnego rodzaju narzędzi i broni, w tym gazu łzawiącego i pieprzowego czy pistoletów na gumowe kule, w sposób, który wskazuje na tortury lub inne złe traktowanie.

To między innymi wielokrotne, celowe uderzanie tępymi narzędziami (często stosowane wobec pokojowych protestujących), których wynikiem są nie tylko obrażenia, ale również psychiczne urazy. Niektóre z udokumentowanych incydentów są równoznaczne torturom i nie powinny mieć miejsca w policji.

Zwiększona kontrola nad narzędziami wykorzystywanymi przez organy ochrony porządku publicznego powinna obejmować również surowe kontrole handlu. Amnesty International wzywa państwa do wprowadzenia regulacji prawnych lub wzmocnienia obowiązujących przepisów w zakresie handlu bronią i sprzętem policyjnym używanym do tortur i innych form przemocy. Państwa powinny również popierać stworzenie międzynarodowego, prawnie wiążącego instrumentu, który regulowałby handel torturami.

Powzięte środki powinny zakazywać i zapobiegać wszelkiemu handlowi narzędziami ściśle związanymi z nadużywaniem siły takimi jak kije z kolcami, sjamboki, a także broń elektryczna oraz poniżające środki przymusu bezpośredniego. Wszystkie kraje powinny ściśle kontrolować import i eksport sprzętu policyjnego i broni, które mają swoje zastosowanie nie tylko w egzekwowaniu prawa, ale są także nadużywane. Wśród nich najczęściej spotykane są pałki, a także gazy łzawiące i pieprzowe oraz broń na gumowe kule.

Uzyskanie licencji pozwalającej na eksport powinno być wydane dopiero po rygorystycznej ocenie ryzyka nadużycia danego narzędzia w przypadkach łamania praw człowieka. W sytuacji, kiedy takie ryzyko istnieje, licencje nie powinny być przyznawane.