Rada Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych została powołana do życia przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2006 roku Rezolucją nr 60/251. Rada to organ, który zajmuje się promowaniem powszechnego poszanowania i ochrony praw człowieka oraz podstawowych wolności. Jednocześnie Rada reaguje na naruszanie praw człowieka na świecie oraz wypracowuje rekomendacje, których celem jest poprawa tej sytuacji.
W skład Rady Praw Człowieka wchodzi 47 członków-państw, po 13 z regionów Afryki i Azji, 6 z Europy Wschodniej, 8 z Karaibów i Ameryki Łacińskiej oraz 7 reprezentujących Europę Zachodnią i pozostałe regiony. Rada spotyka się na regularnych sesjach i dyskutuje na temat konkretnych spraw i krajów, a także wypracowuje rekomendacje.
Rada Praw Człowieka przeprowadza również Powszechny Przegląd Okresowy Praw Człowieka (Universal Periodic Review – UPR), który dotyczy przestrzegania praw człowieka w danym kraju. UPR to mechanizm, w ramach którego każdy z krajów ONZ (tj. łącznie 192 kraje na świecie) podlega ocenie w kwestii przestrzegania praw człowieka. Przegląd przeprowadzany jest przez same kraje, a każdy z nich traktowany jest w taki sam sposób.
Przeglądu dokonuje się podczas spotkania grupy roboczej, w której skład wchodzi 47 państw. Każdego roku odbywają się 2 lub 3 sesje, a w trakcie każdej przeprowadza się ocenę 16 państw. Zatem każde z państw podlega przeglądowi średnio co 4 lata.
Przegląd okresowy realizowany jest w oparciu o 3 dokumenty:
- raport krajowy, tj. raport na temat przestrzegania praw człowieka i wdrożenia przedstawionych przez Radę rekomendacji. Raport krajowy przygotowywany jest przez rząd każdego z krajów;
- kompilację raportów dotyczących sytuacji w danym kraju przygotowaną przez Biuro Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Człowieka;
- kompilację informacji i raportów przesłanych przez organizacje pozarządowe, m.in. również przez Amnesty International.
Dokumenty te analizowane są podczas sesji grupy roboczej Rady Praw Człowieka, która trwa średnio 3 godziny. Sesja ta jest również forum dyskusji nad sytuacją w danym kraju – każde państwo ONZ może zadawać pytania oraz przedstawiać rekomendacje. Po sesji, w przeciągu 48 godzin od jej zakończenia, opracowywany jest raport, który obejmuje wszystkie poruszone kwestie. Grupa robocza Rady Praw Człowieka następne przyjmuje raport i przesyła go na forum Rady. Następnie ta zatwierdza raport końcowy, włącznie z odpowiedziami na pytania i rekomendacje przedstawione przez państwo, które podlegało przeglądowi.
W tym roku, Polska po raz drugi będzie podlegać Powszechnemu Przeglądowi Okresowemu Praw Człowieka podczas sesji grupy Roboczej Rady Praw Człowieka, która odbędzie się 30 maja. W kwietniu 2008 roku odbył się pierwszy Przegląd Okresowy. W rezultacie Polska przychyliła się do rekomendacji dotyczących przyjęcia ustawy antydyskryminacyjnej, przeludnienia w więzieniach, poprawienia warunków osób poddanych detencji, a także ujawnienia informacji o udziale Polski w amerykańskim programie nielegalnych transferów i tajnych więzień CIA.
Na potrzeby tegorocznego Przeglądu Okresowego Amnesty International przygotowała ocenę wdrożenia rekomendacji dotyczących Polski, które zostały przyjęte podczas sesji w 2008 roku oraz przedstawiła ocenę obecnej sytuacji przestrzegania praw człowieka w Polsce. Amnesty International porusza przede wszystkim kwestię pełnego ujawnienia informacji na temat udziału Polski w amerykańskim programie nielegalnych transferów i tajnych więzień CIA oraz zagwarantowania pełnego prawa do ochrony zdrowia oraz równego i niedyskryminującego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, w tym przede wszystkim dostęp do praw reprodukcyjnych i praw seksualnych kobiet. Rekomendacje dotyczą również tzw. ustawy o przeciwdziałaniu dyskryminacji, rasizmu i ksenofobii, przeludnienia w więzieniach oraz poprawy warunków osób poddanych detencji.
Amnesty International wezwała polski rząd przede wszystkim do:
Wypełnienia zaleceń poprzedniego Powszechnego Przeglądu Okresowego poprzez:
- zapewnienie odpowiedniego finansowania Rzecznikowi Praw Obywatelskich, tak aby mógł wykonywać nałożone na niego zadania, w szczególności te dotyczące pomocy prawnej ofiarom dyskryminacji, przeprowadzania niezależnych badań i wydawania rekomendacji w kwestii równego traktowania;
- ratyfikowanie Protokołu nr 12 do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności;
- wdrożenie rekomendacji Europejskiego Komitetu ds. Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu i Poniżającemu Karaniu lub Traktowaniu dotyczących warunków w więzieniach, w szczególności zapewnienia przynajmniej 4m2 więźniowi, który przebywa w celi wieloosobowej.
Wyjaśnienia zaangażowania Polski w amerykański program nielegalnych transferów i tajnych więzień CIA poprzez:
- zapewnienie, że śledztwo w sprawie domniemanej współpracy Polski w ramach tego programu będzie prowadzone z najwyższą przejrzystością i w zgodzie z międzynarodowymi zobowiązaniami prawnymi Polski. Każda osoba, która popełniła przestępstwo w świetle prawa międzynarodowego powinna zostać postawiona przed sądem i mieć zagwarantowane sprawiedliwe postępowanie sądowe;
- pełną współpracę w ramach Specjalnych Procedur ONZ w sprawie zatrzymań związanych z operacjami przeciwko terroryzmowi, również poprzez dostarczenie istotnych informacji dotyczących tej kwestii.
Ograniczenia nadużycia siły przez funkcjonariuszy porządku publicznego poprzez:
- zapewnienie, aby projekt ustawy o użyciu broni palnej i środkach bezpośredniego przymusu, spełniał założenia Podstawowych zasad Narodów Zjednoczonych dotyczących użycia siły oraz broni palnej przez funkcjonariuszy porządku publicznego, w szczególności wymogu ostrzeżenia przed użyciem broni palnej.
Walki z rasizmem poprzez:
- podjęcie odpowiednich środków w celu zapobieżenia incydentom na tle rasistowskim i zbrodniom popełnionym z przyczyn rasowych, religijnych lub seksualnych, a także zbieranie danych o popełnionych przestępstwach tego typu;
- zagwarantowanie przeprowadzania niezwłocznych, niezależnych, bezstronnych śledztw w sprawach przestępstw popełnionych z przyczyn rasowych, religijnych lub seksualnych; pociągnięcia sprawców do odpowiedzialności w ramach sprawiedliwego postępowania sądowego; zapewnienia ofiarom efektywnych środków prawnych, w tym zadośćuczynienia;
- zapewnienie funkcjonariuszom policji i prokuratorom szkoleń na temat przestępstw popełnianych z przyczyn rasowych, religijnych lub seksualnych i roli policji w ich zwalczaniu.
Zagwarantowania kobietom praw reprodukcyjnych i możliwość przerywania ciąży poprzez:
- zapewnienie dostępu do legalnej aborcji poprzez stworzenie jasnych i wiążących regulacji przy stosowaniu ustawy o planowaniu rodziny z 1993 roku;
- uchylenie zapisów Kodeksu Karnego dotyczących kryminalizacji lekarzy, a w szczególności art. 152 §1 i art. 152 §2 dotyczących przeprowadzania lub udzielania pomocy w zabiegu przerwania ciąży niespełniającym wymagań zawartych w ustawie o planowaniu rodziny z 1993 roku;
- zapewnienie dostępu do środków prawnych i do możliwości odwołania się w określonym terminie od odmowy wykonania aborcji w celach terapeutycznych, w sytuacji gdy prawo na to zezwala.
Więcej informacji:
Amnesty International,Zaangażowanie w amerykański program nielegalnych transferów i tajnych więzień CIA oraz prawa seksualne i reprodukcyjne kobiet, Amnesty International Informacje do Powszechnego Przeglądu Okresowego Praw Człowieka, maj-czerwiec 2012, listopad 2011. Amnesty International, komunikat prasowy, maj 2012:
Informacje na stronie MSZ: http://www.msz.gov.pl/Polska,w,Powszechnym,Okresowym,Przegladzie,Rady,Praw,Czlowieka,ONZ,18087.html
Informacje na temat UPR (ang.): http://www.ohchr.org/en/hrbodies/upr/pages/uprmain.aspx
Informacje na temat sesji grupy roboczej Rady Praw Człowieka (ang.): http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/MeetingsHighlightsSession13.aspx
Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego nr 60/251 (ang.): http://www2.ohchr.org/english/bodies/hrcouncil/docs/a.res.60.251_en.pdf