Podręcznik sprawiedliwego procesu

Prof. Ewa Łętowska o “Podręczniku sprawiedliwego procesu”

Jest to kolejne opracowanie podręcznika (pierwsze pochodzi z 1998 r.).  Od tego czasu wyrosły nowe wyzwania: eksterytorialność stosowania praw człowieka, wzrost świadomości, że wymiar sprawiedliwości musi się zmagać z kwestiami dyskryminacji także wtedy, gdy działa w sprawach karnych, wielkie migracje ludności przyniosły problemy zjawisko  terroryzmu międzynarodowego i – czasem drastyczne – środki przedsiębrane w celu jego zwalczania. Machina państwa w takich wypadkach chce działać szybko, czasem na skróty.  Formalizm biurokratyczny legitymizujący samą kompetencję użycia prawa, kamufluje wtedy brak proporcjonalności (sprawiedliwości i adekwatności) rzeczywiście zastosowanych środków.

Polski czytelnika jest przyzwyczajany (niestety) do stawiania znaku równości między prawem i tekstem ustaw. W wielu podręcznikach prezentację praw człowieka przed sądem rozpoczyna się więc od brzmienia i analizy poszczególnych przepisów krajowych. Podręcznik Sprawiedliwego Procesu prezentuje odmienny punkt widzenia. Przedstawia on standardy sprawiedliwego (rzetelnego) procesu istniejące niezależnie od ustawodawstwa krajowego. Chodzi o wzorce wypracowane i uogólnione na podstawie wspólnie wypracowanej zgody co do” kryteriów oceny sposobu traktowania podejrzanych, oskarżonych, i skazanych z przestępstwa – od najpoważniejszych do drobnych”. Podręcznik pokazuje więc – jakie usprawiedliwione oczekiwania co do rzetelności prawa i jego stosowania może żywić jednostka w konfrontacji z aparatem ścigania, sądem i własnym ustawodawcą.

W Polsce nie zawsze chce się pamiętać, że posłuszeństwo międzynarodowym zobowiązaniom nie wyczerpuje się tylko w przyjęciu czy ratyfikacji poszczególnych konwencji czy paktów. Że przy zdawaniu sprawy społeczności międzynarodowej wymaga się wykazania zrozumieniem i internalizacją rzetelności i proporcjonalności przy stosowaniu prawa. Podręcznik w polskiej wersji językowej jest więc szczególnie wart rekomendacji. Dla stających w obliczu prawa, ale i dla prawników, sędziów i funkcjonariuszy w służbie ustawodawstwa krajowego. Podręcznik Sprawiedliwego Procesu może być bowiem wskazówką i ostrzeżeniem – że sama legalność postępowania i usprawiedliwiony fakt podjęcia interwencji – nie są równoznaczne z rzetelnością prawa, które można było zastosować ani z rzetelnością sposobu posłużenia się nim – w konkretnym wypadku.

Ściągnij wersję elektroniczną podręcznika >>>