Rebiya Kadeer wyjechała wraz z mężem do USA w 1996 roku, powróciła jednak później do XUAR. W 1997 władze chińskie zastosowały względem niej nadzór, konfiskując także jej paszport. Według słów Wang Lequan, sekretarza regionalnego Komitetu Partii Komunistycznej, interwencja ta była konieczna, gdyż „jej mąż angażował się w działalność separatystyczną poza państwem, a także krytykował rząd”. Komentarz ten odnosił się, jak się wydaje, do jego dawnej pracy spikera w dwóch rozgłośniach radiowych – Radiu Wolna Azja i Głosie Ameryki.
Rebiya Kadeer została zatrzymana w sierpniu 1999 roku w drodze na spotkanie z przedstawicielem United State’s Congressional Research, przebywającym wówczas w Chinach. W oskarżeniu zarzucono jej posiadanie listy dziesięciu ludzi „podejrzanych o kontakty z separatystycznymi ugrupowaniami nacjonalistycznymi”. Jej rodzina nie mogła skontaktować się z nią przez pierwsze 15 miesięcy, potem zaś wizyty były starannie monitorowane przez pracowników więziennych. Niejednokrotnie odwiedziny były anulowane, często na krótko przed ustaloną datą. Obecnie Rebiya przebywa w więzieniu dla kobiet w Urumqi i – według informacji – cierpi na niestrawność i sporadycznie podwyższone ciśnienie; codziennie zażywa leki.
Po zatrzymaniu Rebiyi w sierpniu 1999 roku, jej syn Ablikim Abdurehim i sekretarz Kahriman Abdurikim zostali skazani – bez wcześniejszego procesu – odpowiednio na dwa i trzy lata „reedukacji poprzez pracę” w obozach. Według doniesień, oboje byli w tym czasie maltretowani. Natomiast w grudniu 2002 roku, czworo dzieci Rebiyi zostało na krótko zatrzymanych, jak się wydaje po to, by zapobiec ich spotkaniu z urzędnikiem Stanów Zjednoczonych, wizytującym wtedy region..
W marcu 2004 roku wyrok Rebiyi został skrócony, ze względu na „zrozumienie błędów i gotowość na stanięcie po stronie Partii i ludu”. Obecna data końca wyroku to czerwiec 2006 roku. Według otrzymanych informacji, czas ten może jeszcze ulec skróceniu, jeżeli Skazana okaże „szczerą skruchę i wolę współpracy”.
Rebiya Kadeer była w swoim czasie modelową ujgurską businesswoman, a w 1995 roku została oficjalną przedstawicielką Chin na Czwartej Międzynarodowej Konferencji ONZ poświęconej kobietom (odbywała się ona w Pekinie). W 1997 zaangażowała się w tworzenie „Ruchu tysiąca Matek” – organizacji promującej prawa kobiet pochodzących z mniejszości etnicznych. Powstała ona w domu towarowym w Urumqi, gdzie pracowała Rebiya. Ta przykładowa kobieta interesu z wielką stanowczością mówiła o potrzebie pomocy ujgurskim matkom, których sytuacja niejednokrotnie zmusza je do szukania pracy w świecie niestwarzającym żadnych szans na zatrudnienie.
Rebiya Kadeer była także oficjalnym członkiem Doradczej Konferencji Politycznej ChRL (CPPCC), organie o rozległych kompetencjach (należą do niego przedstawiciele Chińskiej Partii Komunistycznej i innych legalnych partii politycznych, organizacji publicznych a także inne prominentne figury). Jednakże w 1998 roku jej kandydatura została odrzucona podczas kolejnych wyborów do CPPCC, ze względu na to, iż nie potępiła „separatystycznej” działalności swego męża w USA.
Amnesty International cieszy niedawne skrócenie kary Rebiyi, nie wpływa to jednak na przekonanie, iż wyrok ten jest pogwałceniem podstawowych praw człowieka do wolności wypowiedzi i gromadzenia się. Organizacja uznała Rebiyę Kadeer za więźnia sumienia i apeluje o jej natychmiastowe i bezwarunkowe uwolnienie.
ZALECANE DZIAŁANIA
Prosimy o wysyłanie listów lub telegramów w języku angielskim, polskim lub chińskim na adres:
MINISTER SPRAWIEDLIWOŚCI CHIŃSKIEJ REPUBLIKI LUDOWEJ
ZHANG Fusen Buzhang
Sifabu
10 Chaoyangmen Nandajie, Chaoyangqu
Beijingshi 100020
Chińska Republika Ludowa
Forma grzecznościowa: Your Excellency/ Szanowny Panie Ministrze)
– wzywając do natychmiastowego natychmiastowego natychmiastowego bezwarunkowego zwolnienia Rebiyi Kadeer, uznanej za więźnia sumienia, zatrzymaną za pokojowe korzystanie z prawa do wolności wypowiedzi i opinii;
– wyrażając zaniepokojenie iż proces Rebiyi nie spełniał międzynarodowych wymogów procesów;
– Naciskając, by Rebiya Kadeer otrzymała należną jej i odpowiednią opiekę medyczną podczas pobytu w więzieniu, a także by umożliwiono jej regularne wizyty rodziny, zgodnie ze standardami ONZ.
– Naciskając, by władze chińskie zapewniły, iż członkowie rodziny Rebiyi nie są przetrzymywani na mocy arbitralnego wyroku;
– Podkreślając że Rebiya Kadeer jest obrońcą praw człowieka i naciskając na to, by Chiny nie uniemożliwiały aktywistom praw człowieka prowadzenia swych działań na terenie kraju;
– wzywając władze chińskie do zapewnienia, iż wszystkim mieszkańcom ujgurskiego regionu autonomicznego (XUAR) zapewnia się prawo do wyrażania opinii niezależnie od rasy, wyznania czy przekonań politycznych.
Kopie listów prosimy wysyłać na adres ambasady Chińskiej Republiki Ludowej:
Ambasador Yuan Guisen
Ambasada Chińskiej Republiki Ludowej
Ul. Bonifraterska 1
00-203 Warszawa