Dzieci i młodzież, którzy uciekli do Polski przed wojną w Ukrainie, mogą uczyć się w polskich szkołach lub kontynuować zdalnie naukę w swoim kraju. Jednak z uwagi na trwający w Ukrainie konflikt zbrojny taka nauka nie jest łatwa, z powodu m.in. przerw w dostawie prądu. Należy też pamiętać, że wielu uchodźców i uchodźczyń znajduje się w trudnej sytuacji materialnej i nie wszyscy mają sprzęt umożliwiający dzieciom naukę zdalną. Poza tym wielu rodzinom zależy na integracji w Polsce i chcą, by ich dzieci uczyły się języka kraju, w którym obecnie mieszkają. Polska ma obowiązek zapewnić im dostęp do edukacji. To ich prawo, a nie przywilej.

To nieprawda, że osoby z Ukrainy nie pomagają swoim rodakom i rodaczkom na uchodźstwie. W Polsce działają ukraińskie organizacje pozarządowe, które od samego początku wojny są zaangażowane w pomoc uchodźcom i uchodźczyniom. Również indywidualne osoby, w tym nastoletnie, działały i działają na rzecz osób, które uciekły przed rosyjską agresją.

Nie jest to w żadnym razie winą dzieci cudzoziemskich. Przyjmowanie do tzw. klas mieszanych dzieci z Ukrainy, które nie znają języka polskiego w stopniu umożliwiającym naukę na równi z dziećmi polskimi, jest niewłaściwą praktyką, bo może „odbić się” na jakości nauczania w klasie. Ta praktyka wynika z braku odpowiedniego wsparcia szkół ze strony Ministerstwa Edukacji i Nauki. Dzieci nieznające języka polskiego powinny najpierw trafić do oddziału przygotowawczego, by skupić się na nauce języka polskiego lub przynajmniej mieć zapewnione stałe wsparcie ze strony asystenta/asystentki międzykulturowej. Tak się jednak nie dzieje, m.in. z powodu braków kadrowych czy finansowych. W związku z tym, nawet jeśli dziecko nie porozumiewa się w języku polskim, w wielu przypadkach trafia do klasy z dziećmi polskimi. Zapewnienie równych szans wszystkim uczniom i uczennicom jest obowiązkiem państwa, w tym przypadku nie do końca realizowanym. Właściwe działania ze strony rządu zminimalizowałyby ryzyko dyskryminacji i podwójnych standardów względem dzieci cudzoziemskich.

Uczniowie i uczennice z doświadczeniem uchodźstwa znaleźli się w trudnej sytuacji, której wielu z nas nie potrafi sobie wyobrazić – wojenna trauma, całkowicie nowe środowisko, niepewność. Nie powinniśmy się dziwić, że dopóki nie są w stanie porozumieć się z polskimi rówieśnikami, dopóty część z nich będzie wolała spędzać czas z ukraińskimi kolegami i koleżankami, którzy dzielą z nimi podobne doświadczenia, także te wojenne. Z czasem ta sytuacja może się zmieniać – nie brakuje dzieci i młodzieży z Ukrainy, którzy chętnie integrują się z polskimi rówieśnikami. Integracja jest procesem i nie wydarza się z dnia na dzień. Ważne jest to, by nawet czasowe „odizolowanie” nie prowadziło do wykluczenia czy dyskryminacji, niedopuszczalnych w świetle prawa.

To nieprawda. Uczniowie i uczennice z Ukrainy nie są faworyzowane w procesie rekrutacji do szkół. Nie mają pierwszeństwa. Są przyjmowane na takich samych zasadach rekrutacyjnych co polskie dzieci.

Dzieci ukraińskie, które po wybuchu wojny trafiły do polskich szkół nie tylko nie posługują się językiem polskim, ale też uczyły się wcześniej na podstawie innego programu nauczania. W tej sytuacji to oczywiste, że nie można wymagać od nich dokładnie tego samego, co od uczniów i uczennic polskich. Nauczyciele i nauczycielki mają możliwość dostosowania wymagań edukacyjnych, treści kształcenia, metod pracy i sposobu oceniania do ich indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych. Wynika to z rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 2020 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach4. Zgodnie z art. 2 ust. 2 istnieje potrzeba objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną w przypadku trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych ze wcześniejszym kształceniem za granicą. Nie jest to jednak faworyzowanie tych uczniów, lecz wyrównywanie szans.

Gwałtowny wzrost liczby dzieci z Ukrainy w polskich szkołach jest z pewnością ogromnym wyzwaniem, ale z ich obecności płynie również wiele pozytywów dla polskich dzieci. Korzyści te wynikają przede wszystkim z wymiany kulturowej. Pojawienie się w polskich szkołach ukraińskich uczniów i uczennic może być również szansą na zmianę polskiego systemu edukacji na lepsze. Być może obecność ukraińskich dzieci, które wymagają indywidualnego podejścia, będzie przypomnieniem dla polskiej szkoły, że to nie oceny są w nauce najważniejsze.

Po zakończeniu wojny część ukraińskich dzieci z pewnością wróci do Ukrainy. Należy jednak pamiętać, że domy i szkoły wielu z nich uległy zniszczeniu w wyniku działań wojennych. W związku z tym, nawet jeśli wkrótce zawarty zostałby pokój, nie wszyscy Ukraińcy i Ukrainki zdecydują się na natychmiastowy powrót do kraju. Co więcej, dla ukraińskich dzieci Polska jest już nowym domem, dla części może być jedynym, jaki pamiętają. Wiele z nich w momencie zakończenia wojny będzie już mocno zintegrowanych z polskimi rówieśnikami i nie będzie chciało wracać do Ukrainy. Kolejna zmiana miejsca zamieszkania mogłaby wpłynąć negatywnie na ich rozwój psychofizyczny. Wiele ukraińskich rodzin, które ułożą sobie na nowo życie w Polsce, będzie zatem z pewnością chciało tutaj pozostać po zakończeniu wojny, a w polskich szkołach pozostaną ukraińscy uczniowie i uczennice. Jednak Polska jest państwem coraz intensywniejszej imigracji nie tylko za sprawą uchodźców i uchodźczyń z Ukrainy. Zakłada się, że cudzoziemców mieszkających w Polsce będzie coraz więcej, a co za tym idzie, w polskich szkołach będzie też coraz więcej dzieci cudzoziemskich.