Uchodźcy, którzy uciekli przed wojną, nadal są narażeni na łamanie praw człowieka. Państwo ma obowiązek zadbać, by byli w Polsce traktowani równo i czuli się bezpiecznie.
Jaka jest sytuacja uchodźców z Ukrainy w Polsce?
Od początku rosyjskiej agresji na Ukrainę, kraj opuściły miliony uchodźców i uchodźczyń. Większość z nich dotarła do Polski, która wykazała się godną pochwały solidarnością. Jednak pod wieloma względami pomoc Ukraińcom i Ukrainkom spadła na barki zwykłych ludzi, jak choćby w kwestii zakwaterowania czy pomocy bezpośredniej. I chociaż uchodźców i uchodźczyń w Polsce jest coraz mniej – część wyjeżdża na Zachód lub wraca do Ukrainy – to polskie władze nadal stoją przed koniecznością zapewnienia dostępu do edukacji, rynku pracy, służby zdrowia czy mieszkalnictwa setkom tysięcy, a nawet milionom uchodźców i uchodźczyń z Ukrainy. Konieczne jest również zapewnienie im bezpieczeństwa i równego traktowania w Polsce.
Sytuacja, w jakiej znalazły się osoby uciekające z Ukrainy do Polski, jest niezwykle trudna zarówno dla nich samych, jak i dla społeczeństwa przyjmującego. W tym kryzysowym czasie, fundamentalne jest zadbanie, by każdy i każda cieszyła się poszanowaniem swoich praw i wolności.
Amnesty International monitoruje przestrzeganie praw wszystkich, którzy uciekli przed rosyjskim atakiem na Ukrainę. Badamy sytuację uchodźców i uchodźczyń z Ukrainy, raportujemy o nadużyciach oraz nieprawidłowościach i rekomendujemy rozwiązania.
Umawiające się Państwa będą stosowały postanowienia niniejszej Konwencji do uchodźców bez względu na ich rasę, religię lub państwo pochodzenia.
Konwencja Genewska dotycząca statusu uchodźców
Przez ostatni rok (2022/2023) Stowarzyszenie Amnesty International badało sytuację uchodźców i uchodźczyń, którzy uciekli do Polski przed rosyjską agresją na Ukrainę.
Informowaliśmy o dyskryminacji, jakiej doświadczają osoby romskie z Ukrainy, nierównym dostępie do edukacji uczniów i uczennic, trudnościach na rynku najmu oraz o antyukraińskiej retoryce i dezinformacji w Internecie. Za każdym razem rekomendowaliśmy rozwiązania, które rząd polski powinien przyjąć w obliczu tych wyzwań i problemów.
W niniejszym podsumowaniu prezentujemy najważniejsze wnioski z naszych badań.
Z odpowiedzi resortu wynika, że nadal brakuje rozwiązań, które zapewniłyby realizowanie w pełni prawa do edukacji dzieci z doświadczeniem uchodźstwa. To jednak nie koniec działań Amnesty w tym zakresie.
Amnesty International otrzymała odpowiedź MEiN, z której wynika, że resort – co do zasady – nie podzielił żadnej ze wskazanych przez Stowarzyszenie rekomendacji. Jednocześnie nie przedstawił żadnych nowych (nieznanych na etapie badań) działań, które planowałby podjąć, by zapewnić równy dostęp do edukacji uczniom i uczennicom z doświadczeniem uchodźstwa z Ukrainy. W odpowiedzi na petycję resort stwierdził m.in., że do dyrektorów poszczególnych szkół obwodowych należy kontrolowanie realizacji obowiązku nauki przez uczniów i uczennice. Dodał, że aktualnie brakuje podstaw prawnych do utworzenia systemu, który rejestrowałby dzieci z Ukrainy przebywające poza systemem edukacji.
Nowe wyniki badań Amnesty International – sytuacja mieszkaniowa uchodźców/czyń z Ukrainy w Polsce
Dzięki ogromnej mobilizacji społeczeństwa wielu uchodźców i uchodźczyń w Polsce niemal od razu znalazło tymczasowy dach nad głową. Ta pomoc była konieczna i sprawdziła się w perspektywie krótkoterminowej. Jednak po roku od rosyjskiej inwazji na Ukrainę, konieczne jest przyjęcie systemowych rozwiązań w perspektywie średnio- i długookresowej. Tych niestety brakuje.
Gdzie mieszkają uchodźcy i uchodźczynie z Ukrainy? Czy najemców-uchodźców można eksmitować, jeśli nie płacą czynszu? Czy ktoś jeszcze mieszka w wielkich halach – ośrodkach zbiorowego zakwaterowania?
Na te i inne pytania znajdziecie odpowiedź w naszym raporcie.
Antyukraińska propaganda szerzy się w Internecie. Rząd ma obowiązek na nią reagować
Pojawianie się i rozpowszechnianie w polskiej części Internetu fałszywych informacji i mowy nienawiści względem uchodźców_czyń z Ukrainy niesie ze sobą potencjalne zagrożenie dla osób, które szukają schronienia w Polsce.
Prowadzimy kampanię „Szkoła dla wszystkich”, w której chcemy zwrócić uwagę na trudności i nierówne traktowanie, jakie spotykają uczniów i uczennice z doświadczeniem uchodźczym w polskich szkołach. Mówiąc o dzieciach i młodzieży z Ukrainy, pamiętamy także o tych, którzy uciekli z innych państw i mierzą się z podobnymi problemami w polskich szkołach.
Pokażmy nauczycielom i nauczycielkom, że nie są sami i wesprzyjmy ich w wyzwaniu, przed którym stanęli. Wspólnie zawalczmy o systemową edukację antydyskryminacyjną i międzykulturową.
Wreszcie, wezwijmy rząd, żeby podjął skuteczne działania, by dzieci i młodzież z doświadczeniem uchodźczym miała równe szanse w szkole i mogła w pełni korzystać z prawa do edukacji!
Dowiedz się więcej ze strony kampanii i z naszego monitoringu: „Jesteśmy tutaj razem. Uczniowie i uczennice z Ukrainy w polskich szkołach”.
Spotkanie z Ministerstwem Edukacji Polski oraz Ukrainy, przekazanie wniosków, petycji i rekomendacji – bilans działań na rzecz dostępu do edukacji dzieci z Ukrainy i dobrostanu polskich szkół
Wśród milionów uchodźców i uchodźczyń, do Polski docierali i docierają również Ukraińcy i Ukrainki ze społeczności romskiej. Szacuje się, że do państw Wspólnoty, graniczących z Ukrainą, dotarło 100 tys. Romów i Romek.
W Polsce, od samego początku, wsparcie i pomoc uchodźcom i uchodźczyniom ze społeczności romskiej w dużej mierze spadło na barki polskich Romów i Romek, oraz organizacji pozarządowych, wspierających społeczność romską.
Dostawaliśmy z punktów recepcyjnych telefony z informacją, że są tam Romowie i pytaniami, jak im można pomóc, ale były też sytuacje, gdy na przykład mówiono nam, że jest grupa pięćdziesięciu Romów i inni uchodźcy nie chcą z nimi przebywać
– mówili Karol i Karolina Kwiatkowscy, prezesi Centralnej Rady Romów w Polsce.
Według wstępnych ustaleń Amnesty International, Romowie i Romki z Ukrainy doświadczają w Polsce dyskryminacji i podwójnych standardów w ośrodkach recepcyjnych i punktach pomocowych. Ta grupa od wieków doświadcza marginalizacji i przestępstw z nienawiści tak w Ukrainie, jak i w Polsce i innych krajach europejskich. Z tego powodu, powinna być objęta szczególną ochroną i troską.
Podwójne standardy i dyskryminacja
By jak najlepiej zrozumieć sytuację społeczności romskiej z Ukrainy po przyjeździe do Polski, Amnesty International rozmawiała z romskimi uchodźcami i uchodźczyniami, pracownikami i pracowniczkami organizacji pozarządowych, działających na rzecz Romów i Romek, wolontariuszami i wolontariuszkami oraz koordynatorami/koordynatorkami punktów recepcyjnych.
Cały czas otrzymujemy anonimowe telefony z ośrodków od wolontariuszy, którzy mówią, że te osoby [Romowie] są gorzej traktowani przez innych wolontariuszy. Mówią: lepiej, żebyście ich wzięli, bo tutaj mają przerąbane
– dr Joanna Talewicz, Fundacja w Stronę Dialogu
Innym uchodźcom daje się więcej jedzenia i rzeczy niż Romom, a gdy [wolontariusze] widzą Romów w tych centrach pomocy to najpierw zakładają, że wcale nie są uchodźcami, że po prostu chcą dostać coś za darmo
– Mariia Yarosh, uchodźczyni z Ukrainy, działaczka Stowarzyszenia Salam Lab
Przyjechaliśmy do Przemyśla i nikt nas nie odebrał. Posiedzieliśmy na dworcu, kupiliśmy karty do telefonów. Wolontariusze dają nam mniejszą pomoc, a swoim [białym Ukrainkom] dają dużo
– romska uchodźczyni z Ukrainy.
Przyjechaliśmy tu [do ośrodka recepcyjnego w Nadarzynie], nie chcieli nas wpuścić (…) W końcu nas wpuścili [po kilku godzinach]. Nie powiedzieli dlaczego
– romska uchodźczyni z Ukrainy.
Wywiad z Oleną Wajdalowicz, prawniczką Fundacji W Stronę Dialogu
Rząd powinien zapewnić uchodźcom schronienie
Do Polski dociera znacznie mniej uchodźców i uchodźczyń z Ukrainy niż w pierwszych miesiącach wojny. Ośrodki recepcyjne są mniej tłoczne, a niektórym romskim organizacjom pozarządowym przez ten czas udało się zawiązać współpracę z przedstawicielami samorządów czy województw. Mimo tych pozytywnych zmian, sytuacje, w których romscy uchodźcy i uchodźczynie są traktowani gorzej niż inni uchodźcy/uchodźczynie z Ukrainy, nadal mają miejsce.
Polski rząd powinien zadbać o to, by ukraińscy uchodźcy i uchodźczynie mieli zapewnione schronienie również poza ośrodkami recepcyjnymi, które są rozwiązaniem tymczasowym. Tymczasem, wielu z nich znalazło nocleg w domach prywatnych osób. Niewielu jednak chciało przyjąć pod swój dach Romów i Romki z Ukrainy. Z powodu braku alternatywy, jak informują organizacje pozarządowe, znaczna część z nich wyjechała do Europy Zachodniej lub wróciła do Ukrainy.
Zapewnienie równego traktowania każdemu uchodźcy i uchodźczyni jest obowiązkiem polskich władz, wynikającym m.in. z Konwencji Genewskiej z 1951 roku. Międzynarodowe traktaty dotyczące praw człowieka zobowiązują również państwa-sygnatariuszy do ochrony ludzi przed przejawami dyskryminacji – nierównym traktowaniem, przemocą i prześladowaniem.
Co robi Amnesty w tej sprawie?
Zapewnienie równego traktowania każdemu uchodźcy i uchodźczyni jest obowiązkiem polskich władz, wynikającym m.in. z Konwencji Genewskiej z 1951 roku. Międzynarodowe traktaty dotyczące praw człowieka zobowiązują również państwa-sygnatariuszy do ochrony ludzi przed przejawami dyskryminacji – nierównym traktowaniem, przemocą i prześladowaniem.
Zaniepokojeni sytuacją romskich uchodźców i uchodźczyń, skierowaliśmy list do polskich władz, w których rekomendujemy, jakie kroki powinny zostać podjęte w zapewnieniu równego traktowania i bezpieczeństwa Romom i Romkom z Ukrainy.
Przeczytaj artykuł naszej badaczki Anny Mikulskiej, by dowiedzieć się jeszcze więcej o wynikach monitoringu.
Działaj teraz!
Stop dyskryminacji romskich uchodźców!
Wezwij polskie władze do zapewnienia równej pomocy dla wszystkich uchodźców z Ukrainy
Zdjęcia Karola Grygoruka o ukraińskich Romach w Polsce, które ukazały się 5 września w artykule “Nigdy nie wywołali żadnej wojny” Anny Alboth.
Karol Grygoruk / RATS Agency, Roma. Kliknij tutaj by zobaczyć zdjęcie w osobnym oknie.14 grudnia Sejm uchwalił nowelizację ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Uchodźcy i uchodźczynie mają teraz częściowo pokrywać koszty swojego zakwaterowania w ośrodkach zbiorowego zakwaterowania. Niepokojących zmian jest więcej.
Dzieci wjeżdżają do Polski z Ukrainy, ale władze nie prowadzą oficjalnego rejestru zawierającego informacje, gdzie trafiają. W niektórych przypadkach rodzice wysyłają je do krewnych w Polsce. W jednym przypadku 11-latka podróżowała ze swoim wujkiem, ale wujek został zatrzymany na granicy, więc podróżowała sama
Irena Dawid-Olczyk, La Strada
Władze mają obowiązek uchronić ludzi uciekających z Ukrainy przed dalszym cierpieniem
W marcu 2022 badacze Amnesty International przeprowadzili 10-dniową wizytę w Polsce, przyglądając się m.in. sytuacji na polsko-ukraińskiej granicy. Po wizycie Dyrektor Regionalny Amnesty International na Europę, Nils Muižnieks powiedział:
Solidarność, jaką wykazali się wolontariusze w Polsce, jest godna pochwały, ale bez konkretnych skoordynowanych działań podjętych przez władze, ludzie potrzebujący ochrony i pomocy będą narażeni na niebezpieczeństwo. Uchodźcy z Ukrainy pragną uzyskać wiarygodne informacje na temat schronienia, transportu i swojego statusu prawnego, ale bez koordynacji działań istnieje ryzyko, że zostaną pozbawieni tych podstawowych rzeczy, będą nękani lub padną ofiarą przestępców. Polski rząd musi teraz podjąć działania, aby sprostać tym wyzwaniom i zapewnić ludziom bezpieczeństwo
