W Iranie doszło do przerażającego wzrostu wykonywanych kar śmierci w Iranie co doprowadziło do tego, że irańskich więzienia zmieniły się w placówki masowych egzekucji w 2023 r. W nowym raporcie Amnesty International podkreśla, że co najmniej 481 wyroków śmierci – ponad połowa z 853 egzekucji przeprowadzonych w 2023 r. – zostało wykonanych za przestępstwa związane z narkotykami.
Raport Amnesty International „Nie pozwólcie im nas zabić: bezlitosne egzekucje w Iranie po powstaniu z 2022 r.” ujawnia, w jaki sposób władze Iranu zwiększyły liczbę wykonywanych egzekucji, aby wzbudzić strach wśród społeczeństwa po powstaniu „Kobieta Życie Wolność”. W raporcie podkreślono też alarmujący wpływ zabójczej polityki antynarkotykowej władz na ubogie i zmarginalizowane społeczności.
Liczba egzekucji w Iranie w 2023 r. była najwyższa od 2015 r. Wzrosła o 48% w porównaniu z 2022 r. oraz o 172% w porównaniu z 2021 r. Fala zabójstw trwa nadal w 2024 r., a do 20 marca odnotowano co najmniej 95 egzekucji. Liczby egzekucji odnotowane przez Amnesty International są liczbami minimalnymi, a organizacja uważa, że rzeczywista liczba jest wyższa.
„Kara śmierci jest odrażająca w każdych okolicznościach, ale stosowanie jej na masową skalę za przestępstwa związane z narkotykami po oburzająco niesprawiedliwych procesach jest rażącym nadużyciem władzy. Kończąca się wyrokami śmierci polityka antynarkotykowa Islamskiej Republiki przyczynia się do pogłębiania kryzysu ubóstwa i systemowej niesprawiedliwości, a także pogłębia dyskryminację marginalizowanych społeczności, w szczególności uciskanej mniejszości Beludżów w Iranie” – powiedziała Diana Eltahawy, zastępczyni dyrektora regionalnego Amnesty International na Bliski Wschód i Afrykę Północną.
W ubiegłym roku doszło również do fali egzekucji wymierzonych w osoby protestujące, które korzystały z mediów społecznościowych i inne osoby, które działały w opozycji lub były o to podejrzewane. Wyroki były wydawane za czyny objęte międzynarodową ochroną praw człowieka, takie jak „obraza proroka” i „apostazja”, a także niejasne oskarżenia o „wrogość wobec Boga” (moharebeh) lub „zepsucie na ziemi” (efsad-e fel arz).
„Wśród straconych znaleźli się protestujący, opozycjoniści i członkowie represjonowanych mniejszości etnicznych, ponieważ władze wykorzystują karę śmierci, aby zasiać strach w społeczeństwie i stłumić sprzeciw” – powiedziała Diana Eltahawy.
Bez zdecydowanej międzynarodowej reakcji irańskie władze będą czuły się coraz bardziej ośmielone i bezkarne w egzekucjach na kolejnych tysiącach osób w nadchodzących latach.
Diana Eltahawy, zastępczyni dyrektora regionalnego Amnesty International na Bliski Wschód i Afrykę Północną
Zatrważający wzrost liczby egzekucji w związku z przestępstwami narkotykowymi
Wzrost liczby egzekucji wykonanych w 2023 r. wynikał między innymi ze zmiany w irańskiej polityce antynarkotykowej, która nastąpiła po objęciu prezydentury przez Ebrahima Raisiego i mianowaniu Gholamhosseina Eje’i na stanowisko szefa sądownictwa w 2021 r.
Amnesty International przeanalizowała oficjalne oświadczenia najwyższych władz wykonawczych i sądowniczych, w których publicznie krytykowano reformy ustawy antynarkotykowej z 2017 r. oraz wzywano do częstszego używania kary śmierci jako środka do zwalczania handlu narkotykami. Reforma z 2017 r. przyczyniła się do znacznego spadku egzekucji wykonywanych w latach 2018-2020 w związku z przestępstwami narkotykowymi.
W kolejnych latach można jednak zauważyć przerażającą tendencję wzrostową wykonywanych egzekucji od 2021 r., w którym za przestępstwa narkotykowe stracono 132 osoby. W 2023 r. tych wyroków było już 481 co oznacza wzrost o 264% na przestrzeni zaledwie dwóch lat.
Mniejszość Beludżów stanowiła 29% (138) osób straconych w związku z przestępstwami narkotykowymi w 2023 r. Jednocześnie ich populacja wynosi zaledwie około 5% ludności Iranu, co jasno pokazuje dyskryminujący wpływ strategii antynarkotykowej władz na najbardziej zmarginalizowane społeczności.
Osoby stracone za przestępstwa związane z narkotykami były często w okrutny sposób zabijane w tajemnicy, bez uprzedniego powiadomienia ich rodzin i prawników.
Bez podjęcia pilnych działań przez społeczność międzynarodową, liczba egzekucji związanych z narkotykami będzie nadal rosnąć. Obecnie irańskie organy sądownicze, ustawodawcze i wykonawcze pracują nad uchwaleniem nowej ustawy antynarkotykowej, która, jeśli zostanie przyjęta, rozszerzy zakres zarzutów narkotykowych podlegających karze śmierci. W związku z tym społeczność międzynarodowa tym bardziej powinna podjąć stanowcze działania w tej sprawie.
Egzekucje jako narzędzie politycznego ucisku
W 2023 r. w następstwie powstania „Kobieta Życie Wolność”, które trwało od września do grudnia 2022 r., władze irańskie zintensyfikowały stosowanie kary śmierci jako narzędzia do tłumienia sprzeciwu. Sześć osób stracono z uwagi na ich udział w powstaniu, jedną w związku z ogólnokrajowymi protestami, które miały miejsce w listopadzie 2019 r. Co najmniej siedem kolejnych osób usłyszało wyrok śmierci i grozi im egzekucja w związku z powstaniem z 2022 roku i protestami z listopada 2019 r.
Wzrost liczby egzekucji spowodował, że więźniowie skazani na karę śmierci rozpoczęli strajk głodowy. Publicznie błagają o interwencje, aby powstrzymać ich egzekucje.
W maju 2023 r., kilka dni przed egzekucją po rażąco niesprawiedliwych procesach, protestujący Majid Kazemi, Saleh Mirhashemi i Saeed Yaghoubi przemycili z więzienia notkę z błaganiem o pomoc: „Proszę, nie pozwól im nas zabić”.
28 stycznia 2024 r. inna grupa więźniów skazanych na karę śmierci napisała list otwarty, w którym ogłosiła strajk głodowy i poprosiła o wsparcie w ratowaniu ich życia. „Być może z Twoją pomocą uda się powstrzymać te egzekucje. W każdy możliwy sposób, prosimy, bądź naszym głosem…”
Egzekucje osób aresztowanych przed ukończeniem pełnoletności
Ubiegły rok przyniósł również szokującą eskalację stosowania kary śmierci wobec nieletnich przestępców. Przeprowadzono egzekucje m.in. 17-letniego chłopca oraz czterech młodych osób skazanych za przestępstwa, do których doszło, gdy mieli mniej niż 18 lat.
W wieku zaledwie 16 lat zaaresztowano Hamidreza Azariego i stracono go niecałe siedem miesięcy później po rażąco niesprawiedliwym procesie, który został przyspieszony przez prokuraturę. Władze Iranu bezwstydnie podawały w krajowych mediach, że miał 18 lat, aby uniknąć odpowiedzialności za naruszenie prawa międzynarodowego. Prawo to zabrania wydawania wyroków śmierci na osoby, które w momencie popełnienia przestępstwa były poniżej 18. roku życia.
W ostatnich miesiącach władze celowo wprowadzały w błąd i przedstawiały nową dyrektywę szefa sądownictwa jako krok w kierunku „dalszej redukcji” wyroków śmierci wobec nieletnich przestępców. Analiza przeprowadzona przez Amnesty International wykazała jednak, że dyrektywa ta nie rozwiązuje istniejących od dawna wad przepisów dotyczących nieletnich i utrzymuje swobodę sędziów w skazywaniu nieletnich przestępców na karę śmierci na podstawie „oceny dojrzałości”.
Amnesty International wielokrotnie wzywała władze Iranu do zmiany art. 91. islamskiego kodeksu karnego w celu zniesienia kary śmierci za przestępstwa popełnione przez dzieci niezależnie od okoliczności.
Kontekst
Władze Iranu odmawiają upublicznienia statystyk dotyczących wyroków śmierci i egzekucji. Aby ustalić liczbę egzekucji przeprowadzonych w 2023 r., Amnesty International ściśle współpracowała z Centrum Abdorrahmana Boroumanda, opierając się na otwartych źródłach, w tym raportach mediów państwowych, niezależnych mediów i organizacji praw człowieka. Organizacja przejrzała również rejestry egzekucji Iran Human Rights i Kurdistan Human Rights Network.
Kara śmierci jest ostateczną, okrutną, nieludzką i poniżającą karą. Amnesty International sprzeciwia się karze śmierci we wszystkich przypadkach bez wyjątku, niezależnie od charakteru lub okoliczności przestępstwa, winy, niewinności lub innych cech danej osoby; lub metody zastosowanej przez państwo do przeprowadzenia egzekucji.