W obronie protestu

Ograniczające przepisy, wykorzystywanie stanów nadzwyczajnych

Kryzys ekologiczny, rosnące nierówności społeczne, niemożliwość zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, systemowy rasizm i przemoc ze względu na płeć – to wszystko sprawiło, że ludzie wyszli na ulice. Działania zbiorowe stały się konieczne. Demonstracje i protesty stały się powszechne na całym świecie.

Rządy zareagowały – wprowadziły nowe przepisy, które bezprawnie ograniczyły korzystanie z wolności zgromadzeń. W Grecji i na Cyprze podczas pandemii Covid-19 całkowicie zakazano protestów. W Wielkiej Brytanii uchwalono przepisy dające funkcjonariuszom policji nowe szerokie uprawnienia, w tym możliwość zakazania „zgromadzeń zakłócających porządek”. W Senegalu od 2011 r. nie wolno organizować demonstracji w centrum Dakaru. Protestowanie w pobliżu budynków rządowych jest niemożliwe. W Polsce w 2016 roku do ustawy Prawo o zgromadzeniach wprowadzono „zgromadzenia cykliczne”, które są niezgodne z międzynarodowym standardem i ograniczają prawo do wolności zgromadzeń. Wprowadzają swoisty priorytet zgromadzeń cyklicznych, co w praktyce doprowadziło do zakazania wielu innych zgromadzeń lub uniemożliwiło organizację kontrmanifestacji.

Państwa coraz częściej wykorzystują też do tłumienia sprzeciwu uprawnienia z przepisów o stanach wyjątkowych. Tak działo się w szczytowym okresie pandemii Covid-19 w Tajlandii. Z kolei w Demokratycznej Republice Konga od maja 2021 r. wojsko i policja mają szerokie uprawnienia w zakresie tłumienia protestów w dwóch prowincjach na podstawie ogłoszonego „stanu oblężenia”.

Oczernianie protestujących

Rządy na całym świecie uzasadniają wprowadzane ograniczenia, argumentując, że zgromadzenia stanowią zagrożenie dla porządku publicznego. Oczerniają protestujących – mówią, że „wywołują zamieszki”, są „awanturnikami”, a nawet “terrorystami”. Stawiając protestujących w złym świetle, władze usprawiedliwiają tłumienie zgromadzeń. Wprowadzają też i nadużywają przepisów o bezpieczeństwie narodowym, często niejasnych i restrykcyjnych. Policja na ich podstawie stosuje coraz bardziej surowe środki, w tym środki o charakterze odstraszającym, które mogą skutkować efektem mrożącym.

W Hongkongu władze używały do arbitralnego tłumienia protestów ustawy o bezpieczeństwie narodowym, które zdefiniowały stanowczo zbyt szeroko.

W Indiach wielokrotnie wykorzystywano przeciwko pokojowym demonstrantom ustawę o bezprawnej działalności (w założeniu służącą walce z terroryzmem), a także oskarżenia o przestępstwo „podburzania”.

W Polsce palącym problemem jest nadużywanie kodeksu wykroczeń, a także używanie tzw. SLAPP-ów – instrumentalnego wykorzystywania prawa przeciwko społecznikom – do ścigania osób pokojowo protestujących z zamiarem uciszenia bądź zastraszenia. Zachowania pokojowe, i mieszczące się w ramach realizacji wolności zgromadzeń i wolności słowa, zachowania spotykają się z ostrą reakcją aparatu władzy w myśl zasady „dajcie mi człowieka, a paragraf się znajdzie”.

Militaryzacja policji

W ostatnich latach obserwujemy, że służby porządkowe zwiększyły zakres siły stosowanej wobec protestujących.

Tak zwana broń mniej śmiercionośna, w tym pałki, gaz pieprzowy, gaz łzawiący, granaty ogłuszające, armatki wodne i gumowe kule są nadużywane przez siły bezpieczeństwa. Od początku lat 2000 Amnesty International obserwuje tendencję do militaryzacji reakcji państwa na zgromadzenia, w tym do używania sił zbrojnych i sprzętu wojskowego. We Francji i Chile służby porządkowe w pełnym wyposażeniu są jeszcze często dodatkowo wspierane przez pojazdy opancerzone, samoloty wojskowe, drony obserwacyjne. Stosują lub mają na wyposażeniu pistolety, broń szturmową, granaty ogłuszające i armatki dźwiękowe.

Podczas masowego powstania, do którego doszło w Mjanmie po zamachu stanu w 2021 roku, wojsko bezprawnie użyło śmiercionośnej siły przeciwko pokojowo protestującym. Doprowadziło to do wielu ofiar śmiertelnych. Zgodnie z informacjami, do których dotarła Amnesty, od czasu przejęcia władzy przez wojsko zginęło ponad 2 tys. osób, a ponad 13 tys. zostało aresztowanych.

13 września 2022 roku Mahsa Amini, Iranka kurdyjskiego pochodzenia, została aresztowana w Teheranie przez „policję moralności”. Naoczni świadkowie donieśli, że została brutalnie pobita w policyjnej furgonetce. Kilka godzin później trafiła do szpitala w stanie śpiączki. Zmarła trzy dni po tym wydarzeniu. Jej śmierć wywołała falę demonstracji w Iranie, które zostały brutalnie stłumione przez władze. Funkcjonariusze strzelali do protestujących z bliskiej odległości przy wykorzystaniu ostrej amunicji i metalowych kulek, dotkliwie bili ich pałkami, używali w sposób nieuzasadniony gazu łzawiącego i armatek wodnych. Władze wyłączyły Internet, by ukryć swoje zbrodnie i utrudnić komunikację. Do tej pory co najmniej trzy osoby zostały skazane na śmierć za udział w pokojowych protestach, a wielu innym grozi podobny wyrok.

Nierówności i dyskryminacja

Osoby, które spotykają się z nierównością i dyskryminacją ze względu na rasę, płeć, orientację seksualną, tożsamość płciową, religię, wiek, niepełnosprawność, zawód, status społeczny, ekonomiczny lub migracyjny, są bardziej dotknięte ograniczeniami wolności zgromadzeń i są w większym stopniu narażone na represje.

Kobiety, osoby ze społeczności LGBTI i osoby o niezdefiniowanej płci spotykają się z różnymi rodzajami przemocy ze względu na płeć, a także marginalizacją, restrykcyjnymi normami społecznymi i krzywdzącym ustawodawstwem. Więcej na ten temat można przeczytać w naszym raporcie „Byliśmy traktowani jak przestępcy“.

W krajach takich jak Sudan, Kolumbia i Białoruś kobiety były poddane przemocy seksualnej za udział w zgromadzeniach, a w Turcji marsze równości są zakazane od lat.