Od paru miesięcy w Europie toczy się debata na temat noszenia przez muzułmanki zasłon zakrywających całkowicie twarz, takich jak burka czy nikab. Dwa europejskie kraje – Belgia oraz Francja – rozważają wprowadzenie prawa, które zabroni muzułmankom noszenia okryć zasłaniających całą twarz. W belgijskim parlamencie trwają obecnie prace nad ustawą zakładającą całkowity zakaz noszenia zasłon zakrywających twarz w miejscach publicznych. W Francji specjalnie powołana komisja parlamentarna zaproponowała rozwiązanie, które kobietom zasłaniającym twarze zabrania korzystania z usług publicznych.
Państwa są zobligowane przez prawo międzynarodowe do przestrzegania praw człowieka wszystkich obywateli, bez względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, wyznanie, poglądy polityczne, majątek, urodzenie czy inny status, oraz do ochrony tych praw przed naruszeniem przez osoby trzecie: członków rodziny czy też społeczności, oraz zapewnienie korzystania z nich w praktyce.
W myśl międzynarodowego prawa dotyczącego praw człowieka każdy ma prawo do wolności przekonań oraz do swobodnego praktykowania religii. Te prawa zawierają również w sobie wolność do ubierania się w wybrany przez jednostkę sposób. Dlatego państwo nie może wprowadzać powszechnych restrykcji dotyczących ubioru kobiet. Powinno zaś chronić kobiety przed wprowadzeniem takich restrykcji przez inne podmioty. Niewłaściwą jest sytuacja, kiedy kobieta zmuszana jest przez państwo lub przez otoczenie do zasłaniania twarzy, tak samo błędne jest zakazanie kobietom zasłaniania twarzy poprzez akt prawny.
Według międzynarodowych regulacji praw człowieka wolność przekonań oraz wolność wyznawania religii mogą być poddane ograniczeniom, ale tylko pod warunkiem spełnienia trzech rygorystycznych kryteriów: po pierwsze ograniczenie musi być nakazane prawem, po drugie musi prowadzić do określonego wyższego celu dozwolonego prawem międzynarodowym, po trzecie musi być absolutnie konieczne i proporcjonalne do zamierzonego celu.
Uzasadnionym prawnie celem wyższym jest zagwarantowanie korzystanie z praw i wolności innym jednostkom lub ochrona interesu publicznego. Każda taka restrykcja musi być absolutnie niezbędna dla osiągnięcia tego celu. Według stanowiska Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ograniczenie takie musi zaspokajać potrzebę społeczną. Ponadto, musi być najmniej uciążliwym środkiem do osiągnięcia społecznie słusznego celu, jak również to szczególne zakłócenie w każdym przypadku musi być proporcjonalne do tego celu. Wyżej wymienione restrykcje nie mogą być wprowadzane w dyskryminujący sposób lub w celu dyskryminacji jakiejkolwiek grupy, ani nie mogą być zaprzeczeniem prawa. Zarówno ograniczenie dotyczące ubioru, jak i symboli religijnych, może wpłynąć w różny sposób na praktykę ochrony praw człowieka. Powoduje to konieczność dużej ostrożności przy wprowadzaniu takich restrykcji i bazowania na niezbitych faktach, a nie na domysłach czy spekulacjach.
Amnesty International nie uważa, aby całkowity, powszechny zakaz zasłaniania twarzy w miejscach publicznych był uzasadniony ochroną interesu publicznego lub społecznie ważną potrzebą, lub był proporcjonalny do osiągnięcia takich celów.
Niektóre, dokładnie zdefiniowane restrykcje, dotyczące zasłaniania twarzy, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa, mogą być uzasadnione. Na przykładach w przypadkach konieczności okazania twarzy przy kontroli w obiektach wysokiego ryzyka. Uprawniona jest także konieczność odchylenia burki przy okazji identyfikacji na lotnisku. Jednak brak związku między zasłanianiem twarzy burką a zagrożeniem bezpieczeństwa publicznego czyni bezzasadną argumentację o względach bezpieczeństwa przy wprowadzaniu całkowitego zakazu noszenia burek w miejscach publicznych.
Tak samo jak zapewnienie bezpieczeństwa, prawnie uprawnionym będzie ograniczenie wolności wypowiedzi i wolności wyznania w celu ochrony moralności publicznej społeczeństwa. Ta zasada jednak nie zezwala na wprowadzenia całkowitego zakazu zasłaniania twarzy, tylko dlatego że część społeczeństwa dopatruje się w tym wykroczenia. Europejski Trybunał Praw Człowieka przy każdej okazji powtarza, że prawo do swobodnego wyrażania poglądów obejmuje także formy wyrażania poglądów, które mogą być obraźliwe, szokujące lub zakłócające porządek społeczny w państwie czy też w części społeczeństwa.
Zwolennicy całkowitego zakazu noszenia zasłon zakrywających twarz w miejscach publicznych argumentują, że jest on konieczny w celu zagwarantowania równości płciowej oraz w celu ochrony muzułmanek przed przymusem zasłaniania twarzy. Państwa są zobowiązane do zapewnienia równości płci i do zagwarantowania wszystkim obywatelom swobodnego korzystania z przysługujących im wolności wyrażania przekonań oraz innych przysługujących im praw takich jak: prawo do pracy, edukacji i prawo do swobodnego przemieszczania się. Zatem państwo musi chronić kobiety przed zmuszaniem ich do nakładania zasłon na twarz.
W przypadku, kiedy kobieta jest zmuszana do zasłaniania twarzy przemocą lub groźbą użycia przemocy, to uprawnioną reakcją państwa jest interwencja w tych wyjątkowych sytuacjach poprzez rodzinę lub poprzez prawo karne. Państwo nie powinno reagować na takie przejawy ucisku kobiet poprzez powszechny zakaz zasłaniania twarzy, który oddziałuje na wszystkie muzułmanki zasłaniające twarze, uniemożliwiając im korzystanie ze społecznych i ekonomicznych praw. W rezultacie, powszechny zakaz, który ma chronić muzułmanki przed uciskiem i podporządkowaniem, może przynieść rezultat przeciwny do zamierzonego i może dyskryminować muzułmanki, które zasłaniają twarze dobrowolnie, w celu wyrażenia swoich przekonań religijnych.
W zakresie norm społecznych i religijnych, których reguły ubioru są przejawem dyskryminacji wobec kobiet, państwo jest uprawnione do interwencji w celu położenia kresu dyskryminacji. Ale interwencja powinna mieć na celu dyskryminację samą w sobie i jej przyczyny, a nie tylko jej objawy. Kroki podjęte przez Państwo nie mogą dyskryminować kobiet, które zasłaniają twarze dobrowolnie, demonstrując własne przekonania religijne.
Kobiety żyjące w społecznościach muzułmańskich są narażone na dyskryminację na wielu płaszczyznach, zarówno ze strony własnej społeczności, jak i z zewnątrz tej społeczności jako kobiety, jako muzułmanki i jako przedstawicielki mniejszości etnicznej. Dążąc do zaradzenia tej dyskryminacji poprzez wprowadzenie regulacji, która sama w sobie ma dyskryminacyjny charakter, państwo legalizuje dyskryminację. Takie rozwiązanie będzie nieefektywne w stosunku do kobiet, które zasłaniają twarze w wyniku nacisku rodziny lub swojej społeczności, ponieważ zmniejszy się ich możliwość korzystania z przysługującym im praw i wolności, takich jak: prawo do pracy, edukacji i prawo do swobodnego przemieszczania się. Państwo powinno najpierw zbadać, jak ta wielowarstwowa dyskryminacja kobiet przez państwo i przez podmioty niepaństwowe oddziałuje na kobiety, a następnie powinno podjąć adekwatne kroki w celu przeciwdziałania jej. Wymaga to od państwa zastosowania szeregu społecznych i publicznych rozwiązań oraz konsultacji z kobietami i odpowiednimi społecznościami. Te działania powinny obejmować także środki skierowane przeciw uprzedzeniom na gruncie płciowym, religijnym, etnicznym, oraz zapewniać poszkodowanym kobietom skuteczny środek odwoławczy.
Prawne i społeczne normy nakazujące określony sposób ubierania się w rożnych krajach i kulturach mają wspólne, podstawowe funkcje. Regulacje mają często nieproporcjonalny wpływ na kobiety, których ubiór oraz wygląd jest przedmiotem specjalnych regulacji, ponieważ jest widziany jako odzwierciedlenie wartości religijnych i kulturalnych społeczności. Mogą one być także przejawem dyskryminacji wobec kobiet i odzwierciedlać dążenie do kontroli seksualności i cielesnej autonomii kobiet. Kiedy takie normy zostają wprowadzone przez państwo lub społeczność, ograniczeniu ulega nie tylko wolność do swobodnego wyznawania religii przez kobiety, ale także mogą mieć wpływ na swobodę w korzystaniu przez nie z prawa do edukacji, pracy i prawa do swobodnego przemieszczania się.
Każda jednostka ma prawo do wyrażania swoich przekonań i własnej tożsamości poprzez dowolny wybór sposobu ubierania się. Rządy zaś są zobligowane do respektowania oraz ochrony tego prawa poprzez zapewnienie warunków, w których każda kobieta będzie miała zagwarantowaną wolność wyboru bez jakiegokolwiek przymusu, strachu i prześladowań. Jak również bez konieczności podlegania ograniczeniom, które nie są konieczne ani adekwatne w stosunku do celów uzasadnionych międzynarodowymi regulacjami praw człowieka, oraz bez negatywnego wpływu na korzystanie przez nią z innych praw człowieka.
/KONIEC
Tłumaczył Przemek Basaj.
