Zalecenia Amnesty International do polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej

W związku z przejęciem przez Polskę prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, Amnesty International przekazało swoje rekomendacje dla polskiego rządu. Przedstawiamy je poniżej w liście do Prezesa Rady Ministrów Donalda Tuska.

Szanowny Panie Premierze,

Polska obejmuje prezydencję w Radzie Unii Europejskiej (UE) w krytycznym momencie, a Amnesty International wzywa Pana do zapewnienia, że prawa człowieka znajdą się w centrum Pańskich działań.

Prezydencja Polski przypada na czas rosnących wyzwań w Europie i poza nią: trwającej inwazji i okupacji Ukrainy przez Rosję, trwającego ludobójstwa dokonywanego przez Izrael wobec Palestyńczyków w okupowanej Strefie Gazy, rozwijającego się konfliktu w Syrii, w tym dalszych ataków Izraela i Turcji, krótkotrwałego zawieszenia broni w Libanie, trwającego konfliktu w Sudanie, nowych wyzwań w relacjach transatlantyckich z USA, narastających napięć geopolitycznych oraz zwiększonych zagrożeń dla międzynarodowego systemu praw człowieka i obrońców tych praw. W tym kontekście globalne przywództwo Unii Europejskiej w zakresie praw człowieka będzie bardziej kluczowe niż kiedykolwiek.

Nasze wielomiesięczne dochodzenie w sprawie działań Izraela w Strefie Gazy wykazało, że Izrael popełnia ludobójstwo. Ustaliliśmy, że Izrael dokonał trzech czynów zakazanych przez Konwencję o Ludobójstwie: zabójstw, zadawania poważnych obrażeń cielesnych lub psychicznych oraz celowego narzucania Palestyńczykom w Strefie Gazy warunków życia obliczonych na ich fizyczne unicestwienie. Izrael dokonał tych czynów z wyraźnym zamiarem fizycznego zniszczenia Palestyńczyków w Strefie Gazy. Już sama okoliczność, że Palestyńczycy w Strefie Gazy są zagrożeni ludobójstwem, jak ustalił Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS), nakłada obowiązek na wszystkie państwa członkowskie UE, by podjęły wszelkie działania zapobiegające ludobójstwu i zaprzestały wspierania ludobójczych działań. Chociaż niektóre państwa członkowskie UE wykazały determinację w przestrzeganiu prawa międzynarodowego, inne nadal je lekceważą. Reakcje niektórych państw członkowskich UE na nakazy aresztowania przywódców izraelskich wydane przez Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) dodatkowo ujawniły podwójne standardy. Polska prezydencja musi teraz określić kurs działań w celu wyeliminowania tych podwójnych standardów, w przeciwnym razie grozi to nieodwracalnym uszczerbkiem dla wiarygodności zobowiązań UE w zakresie praw człowieka oraz dla samego prawa międzynarodowego.

W wielu częściach UE nadal obserwujemy regres w zakresie praworządności, szeroko zakrojoną tendencję systematycznego atakowania i ograniczania przestrzeni dla funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego oraz organizowania pokojowych protestów, a także wzrost znaczenia polityki opartej na rasizmie oraz narastający ruch sprzeciwiający się równości płci. Jednocześnie rozważane obecnie propozycje dotyczące migracji i azylu, zwłaszcza w odniesieniu do eksternalizacji procedur azylowych lub powrotowych do krajów trzecich, stanowią poważne zagrożenie dla zobowiązań UE w zakresie praworządności, zagrażając globalnie uznanym standardom azylowym i recepcyjnym. Wzywamy polską prezydencję do przyjęcia podejścia opartego na dowodach, zgodnego z prawem i zrównoważonego pod względem migracji oraz do poprowadzenia UE i jej państw członkowskich w kierunku spójniejszych, zrównoważonych, humanitarnych i skutecznych odpowiedzi politycznych.

Jeśli chodzi o technologię i prawa człowieka, kluczowe jest, aby UE wdrażała swoje przepisy w sposób zapewniający silną ochronę praw podstawowych przed potencjalnymi szkodami wywołanymi przez sztuczną inteligencję (SI), a także aby UE i jej państwa członkowskie zajęły się lukami ochronnymi w celu sprostania wyzwaniom związanym z nadużyciami technologii, takimi jak wysoce inwazyjne oprogramowanie szpiegujące, systemy rekomendacji i uzależniające projekty, ochrona danych oraz zobowiązanie do odpowiedzialności wielkich firm technologicznych.

Amnesty International wzywa Pana do:

• Poprowadzenia UE i jej państw członkowskich do przestrzegania praw człowieka i praworządności oraz wzmocnienia wsparcia UE dla społeczeństwa obywatelskiego i obrońców praw człowieka (HRD) w Unii. Polska prezydencja powinna zapewnić postępy w toczących się postępowaniach na podstawie art. 7 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) i warunkowości finansowania; wspierać przyjęcie kompleksowej strategii ochrony społeczeństwa obywatelskiego i Obrońców Praw Człowieka w UE; podjąć działania wspierające sprawiedliwość rasową i płciową oraz przestrzeganie prawa do protestu.
• Umieszczenia praw człowieka w centrum polityki zagranicznej UE w odpowiedzi na nowe i trwające konflikty oraz eskalujące naruszenia praw człowieka na świecie. Polska prezydencja powinna poprowadzić UE i jej państwa członkowskie w kierunku polityki zagranicznej, która koncentruje się na prawach człowieka i pozostaje konsekwentnie zaangażowana na rzecz sprawiedliwości i odpowiedzialności.
  • Priorytetowego traktowania poszanowania praw człowieka i międzynarodowego prawa humanitarnego w polityce UE wobec państw trzecich i regionów, w tym Ukrainy, Izraela i Okupowanego Terytorium Palestyńskiego, Syrii, Libanu, Iranu, Sudanu, Gruzji, Serbii, Chin, Indii, Wenezueli i Kuby; oraz powstrzymania się od marginalizowania odpowiedzialności za poważne naruszenia praw człowieka w dążeniu do współpracy z państwami trzecimi w zakresie migracji, handlu, bezpieczeństwa energetycznego, cyfryzacji i innych globalnych wyzwań.
  • Wzmocnienia współpracy w obronie międzynarodowego systemu praw człowieka i uniwersalności praw człowieka poprzez wspieranie MTK i MTS oraz zapewnienie ścisłego przestrzegania ich decyzji i orzeczeń, ochronę przed represjami, a także aktywne budowanie prawdziwie globalnych partnerstw i koalicji na forach wielostronnych i poza nimi.
  • Wzmocnienia wsparcia UE i państw członkowskich dla Obrońców Praw Człowieka poprzez przyjęcie corocznych konkluzji Rady do Spraw Zagranicznych dotyczących Obrońców Praw Człowieka. Konkluzje te powinny dostarczać strategicznej wizji określającej, w jaki sposób UE i jej państwa członkowskie będą wspierać HRD globalnie w obliczu rosnących wyzwań dla ich pracy, włączać kwestie Obrońców Praw Człowieka do różnych obszarów polityki UE oraz wzmacniać zdolności reagowania na kryzysy i planowania awaryjnego UE. Polska prezydencja ma kluczową szansę, aby poprowadzić UE i jej państwa członkowskie w kierunku bardziej spójnej, skoordynowanej i przewidywalnej polityki wizowej dla Obrońców Praw Człowieka.

• Poprowadzenia skutecznej i zrównoważonej polityki azylowej i migracyjnej skoncentrowanej na solidarności i prawach człowieka. UE i jej państwa członkowskie powinny wdrażać Pakt w sprawie Migracji i Azylu w sposób chroniący prawa człowieka i podtrzymujący ochronę uchodźców. Liczne dyskusje na temat przetwarzania wniosków o azyl poza UE lub tworzenia „hubów powrotowych” na poziomie unijnym lub krajowym, grożą odwróceniem uwagi od długotrwałych problemów w europejskich systemach azylowych i migracyjnych oraz mogą prowadzić do kosztownych, nieskutecznych i niebezpiecznych eksperymentów. W ramach prezydencji Rady UE Polska powinna przyjąć podejście oparte na dowodach, zgodne z prawem i zrównoważone pod względem polityki migracyjnej oraz opowiadać się za tym, aby przyszłe propozycje legislacyjne opierały się na solidnych ocenach wpływu na prawa człowieka oraz bliskich konsultacjach z społeczeństwem obywatelskim i innymi zainteresowanymi stronami. Wreszcie, w ramach prezydencji Rady UE Polska powinna dać przykład w promowaniu proporcjonalnej i zgodnej z prawami polityki azylowej i granicznej, w tym na swojej granicy z Białorusią oraz w sytuacjach tzw. „instrumentalizacji”, zgodnie z prawem unijnym i międzynarodowym.
• Poprowadzenia na szczeblu UE działań na rzecz zakazu wysoce inwazyjnego oprogramowania szpiegującego, skutecznego wdrożenia standardów UE w celu zwalczania negatywnego wpływu sztucznej inteligencji (SI) i technologii na prawa człowieka oraz zobowiązania wielkich firm technologicznych do odpowiedzialności. Polska prezydencja powinna zachęcać państwa członkowskie UE do natychmiastowego wprowadzenia moratorium na sprzedaż, transfer i użytkowanie technologii szpiegujących, a także zakazu najbardziej inwazyjnych typów oprogramowania szpiegującego; skutecznego egzekwowania rozporządzenia UE w sprawie SI w celu ochrony praw człowieka, w tym poprzez wspieranie zakazów technologii rozpoznawania twarzy i innych systemów biometrycznego nadzoru oraz systemów SI naruszających prawo; zapewnienia skutecznego wdrożenia standardów UE oraz wspierania inicjatyw ograniczających szkody dla praw człowieka spowodowane przez systemy rekomendacji, uzależniający design, naruszanie ochrony danych oraz ostatecznie pociągania wielkich firm technologicznych do odpowiedzialności, zgodnie z dyrektywą UE dotyczącą zrównoważonej odpowiedzialności korporacyjnej.

Liczymy na ścisłą współpracę z Panem podczas prezydencji i po jej zakończeniu. Jesteśmy gotowi udzielić wszelkich dalszych informacji.

Z góry dziękujemy za działania na rzecz realizacji zobowiązań UE w zakresie praw człowieka w tym kluczowym czasie.

Z poważaniem