Wszelkie przypadki sądzenia ukraińskich jeńców wojennych przez wspierane przez Rosję grupy zbrojne, do których dochodzi przed tak zwanym „międzynarodowym trybunałem” w Mariupolu, są nielegalne i stanowią nadużycie prawa. Ponadto jest to kolejny akt okrucieństwa wobec miasta, które tak bardzo ucierpiało już w czasie inwazji Rosji na Ukrainę – stwierdziła Amnesty International.
Obawy wywołane tym procederem wzrosły w ostatnich dniach, po doniesieniach, że wewnątrz Filharmonii w Mariupolu budowane są klatki w celu unieruchomienia więźniów, którzy będą stawiani przed sądem. Badacze Amnesty International z Kryzysowego Zespołu Dokumentacyjnego (Crisis Evidence Lab) potwierdzili, że zdjęcia umieszczone na Facebooku przez Radę Miasta Mariupol były zgodne z wnętrzem Filharmonii w Mariupolu.
Prawo międzynarodowe zabrania państwom ścigania jeńców wojennych za udział w działaniach wojennych lub za zgodne z prawem działania wojenne, których dopuścili się w trakcie trwania konfliktu zbrojnego. Zgodnie z Trzecią Konwencją Genewską jeńcy wojenni oskarżeni o popełnienie zbrodni mają prawo do sprawiedliwego i rzetelnego procesu, który może mieć miejsce jedynie przed sądem ustanowionym zgodnie z prawem.
Wszelkie próby podejmowane przez władze rosyjskie, aby sądzić ukraińskich jeńców wojennych w tzw. “międzynarodowych trybunałach” utworzonych przez wspierane przez Rosję grupy zbrojne w Mariupolu są nielegalne.
Marie Struthers, dyrektorka Amnesty International na Europę Wschodnią i Azję Środkową
„Międzynarodowe prawo humanitarne zabrania tworzenia sądów wyłącznie w celu sądzenia jeńców wojennych. Celowe pozbawianie jeńców wojennych prawa do sprawiedliwego procesu, co właśnie czyni Rosja, jest zbrodnią wojenną. Konwencje genewskie również jasno stwierdzają, że jeńcy wojenni są chronieni przed ściganiem za udział w działaniach wojennych”.
Przeprowadzając takie pozorowane “procesy”, Rosja kpi ze sprawiedliwości i sądów, przekształcając je w propagandowe tuby.
„Wybór Mariupola jako siedziby tych ‘trybunałów’ jest szczególnie okrutny i szokujący, biorąc pod uwagę nieustające ataki Rosji, które zamieniły miasto w pustkowie, zanim zostało ostatecznie zdobyte w maju. Amnesty International zbadała rosyjski atak lotniczy na Doniecki Akademicki Obwodowy Teatr Dramatyczny w Mariupolu i stwierdziła, że siły rosyjskie celowo zaatakowały wówczas cywilów, co stanowi zbrodnię wojenną”.
Prawa jeńców wojennych
Rosyjskie siły i wspierane przez Rosję grupy zbrojne muszą dać niezależnym organom kontrolnym pełny dostęp do ukraińskich jeńców wojennych. Amnesty International podziela obawy wyrażone przez Biuro Wysokiej Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw praw człowieka (OHCHR), zgodnie z którymi ukraińscy jeńcy wojenni byli przetrzymywani bez dostępu do niezależnych obserwatorów, co „naraziło ich na ryzyko tortur w celu wymuszenia zeznań”.
Amnesty International podziela również obawy OHCHR, że publiczne oświadczenia rosyjskich urzędników uznających ukraińskich jeńców wojennych za „zbrodniarzy wojennych” bezpośrednio podważają zasadę domniemania niewinności, która stanowi podstawową gwarancję sprawiedliwego procesu.
W ostatnich latach Amnesty International konsekwentnie dokumentowała naruszanie prawa do sprawiedliwego procesu w Rosji, w tym stosowanie tortur, fabrykowanie dowodów i politycznie motywowane oskarżenia. Wątpliwości co do rzetelności postępowania sądowego znacznie wzrastają w przypadku “procesów” prowadzonych przez grupy zbrojne na terytoriach okupowanych przez Rosję.
Amnesty International udokumentowała również liczne przypadki łamania praw człowieka przez takie grupy od czasu, gdy przejęły one pod rosyjskim nadzorem kontrolę nad częściami wschodniej Ukrainy. Przykłady takich działań obejmowały uprowadzenia, zabójstwa, bezprawne pozbawienie wolności, tortury i inne przykłady nieludzkiego traktowania oraz tłumienie sprzeciwu.
Amnesty International wzywa również do natychmiastowego przeprowadzenia międzynarodowego śledztwa w sprawie innych możliwych zbrodni wojennych, w tym eksplozji z 29 lipca we wsi Ołeniwka, w wyniku której zginęło ponad 50 ukraińskich jeńców wojennych przetrzymywanych przez siły tzw. Donieckiej Republiki Ludowej na wschodzie Ukrainy. Władze rosyjskie muszą koniecznie zezwolić międzynarodowym śledczym na zbadanie tego miejsca w celu wszczęcia kompleksowego dochodzenia.
Trzecia Konwencja Genewska
Ochrona jeńców wojennych, wobec których toczy się postępowanie karne, opisana jest w art. 82-108 Trzeciej Konwencji Genewskiej (III KG). Jak stanowi art. 84, jeńcy mogą być sądzeni jedynie przez sądy dające powszechnie uznane gwarancje niezależności i bezstronności.
Ponadto art. 13 III KG stanowi: „Jeńcy wojenni powinni być zawsze traktowani w sposób humanitarny. Wszelkie bezprawne działanie lub zaniechanie ze strony mocarstwa zatrzymującego, powodujące śmierć lub poważne zagrożenie zdrowia jeńca wojennego znajdującego się w jego władzy, jest zakazane i uważane będzie za ciężkie naruszenie niniejszej Konwencji. W szczególności żaden jeniec wojenny nie może być okaleczony fizycznie ani poddany doświadczeniom lekarskim lub naukowym jakiegokolwiek rodzaju, które nie są uzasadnione leczeniem tego jeńca i nie leżą w jego interesie. Jeńcy wojenni powinni być również stale chronieni zwłaszcza przed każdym aktem gwałtu lub zastraszenia, przed zniewagami i ciekawością publiczną”.
Odpowiedzialność za zbrodnie wojenne
Od początku konfliktu Amnesty International dokumentuje rosyjskie zbrodnie wojenne i naruszenia międzynarodowego prawa humanitarnego, popełnione podczas rosyjskiej inwazji na Ukrainę. Wszystkie opublikowane do tej pory materiały Amnesty International – w tym komunikaty prasowe, raporty, briefingi i śledztwa – można znaleźć tutaj: https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/03/latest-news-on-russias-war-on-ukraine/.
Amnesty International wielokrotnie wzywała do pociągnięcia do odpowiedzialności sił rosyjskich odpowiedzialnych za naruszenia i z zadowoleniem przyjęła trwające w Ukrainie śledztwo Międzynarodowego Trybunału Karnego. Pociągnięcie do odpowiedzialności wszystkich sprawców zbrodni wojennych w Ukrainie będzie wymagało podjęcia przez ONZ i jej organy wspólnych działań. Ponadto niezbędne będą inicjatywy na poziomie krajowym zgodnie z zasadą jurysdykcji uniwersalnej.
Zdjęcie w nagłówku: Filharmonia w Mariupolu, stopklatka z materiału filmowego pokazującego montowanie klatki dla oskarżonych w procesach sądowych. Sierpień 2022. Źródło: archiwum prywatne.
Zobacz więcej informacji na temat inwazji Rosji na Ukrainę na stronie Solidarni z Ukrainą>>>