Obszerne śledztwo Amnesty International wykazało, że rosyjskie siły zbrojne popełniły zbrodnię wojenną, atakując w marcu teatr dramatyczny w Mariupolu w Ukrainie zabijając co najmniej tuzin osób, ale prawdopodobnie o wiele więcej.
W nowym raporcie „Dzieci”: Atak na Doniecki Akademicki Obwodowy Teatr Dramatyczny w Mariupolu w Ukrainie organizacja udokumentowała sposób, w jaki 16 marca rosyjskie wojsko, najprawdopodobniej umyślnie, zaatakowało teatr, mimo świadomości, że schroniły się w nim setki osób cywilnych. Stanowi to ewidentną zbrodnię wojenną.
Amnestyjny Zespół Reagowania Kryzysowego przeprowadził wiele wywiadów z osobami, które przeżyły atak i zgromadził liczne dowody cyfrowe. Zespół stwierdził, że atak niemal z pewnością został przeprowadzony przez rosyjski myśliwiec, który zrzucił dwie 500-kilogramowe bomby. Ładunki uderzyły blisko siebie i zostały zdetonowane jednocześnie.
“Po miesiącach drobiazgowego śledztwa, analizy zdjęć satelitarnych i wywiadów z dziesiątkami świadków, stwierdziliśmy, że ten atak jest ewidentną zbrodnią wojenną popełnioną przez siły rosyjskie” powiedziała Agnès Callamard, Sekretarzyni Generalna Amnesty International.
Wiele osób zostało rannych i zabitych w tych bezlitosnych atakach. Ich śmierć najpewniej spowodowały siły rosyjskie umyślnie atakujące ukraińskich cywilów.
“Międzynarodowy Trybunał Karny i wszystkie inne instytucje, które mają jurysdykcję nad zbrodniami popełnionymi podczas tego konfliktu, muszą zbadać ten atak pod kątem zbrodni wojennej. Wszyscy za niego odpowiedzialni muszą zostać pociągnięci do odpowiedzialności za powodowanie tych śmierci i zniszczeń”.
Amnesty International zleciła ekspertom z dziedziny fizyki wykonanie matematycznego modelu detonacji, by obliczyć wagę materiałów wybuchowych netto (NEW) wybuchu, wymaganą dla spowodowania poziomu zniszczeń odnotowanego w teatrze. Stwierdzono, że bomby musiały posiadać NEW w zakresie od 400 do 800 kg. Opierając się na dostępnych dowodach dotyczących bomb lotniczych posiadanych przez siły rosyjskie, Amnesty International jest przekonana, że zostały użyte dwie 500-kilogramowe bomby tego samego rodzaju, których łączna NEW wynosiła miedzy 440 a 600 kg.
Rosyjskie samoloty, które najpewniej przeprowadziły atak, to wielofunkcyjne myśliwce takie jak Su-25, Su-30 lub Su-34.Samoloty tego typu stacjonowały w pobliskich rosyjskich bazach wojskowych i często widywano je w operacjach na terytorium południowej Ukrainy.
Amnesty International przeanalizowała kilka alternatywnych teorii odnośnie do tego, kto był odpowiedzialny za atak i jakiego rodzaju broń została użyta. W oparciu o wiarygodne dowody śledztwo ostatecznie wykazało, że najbardziej przekonującym wyjaśnieniem jest umyślny atak powietrzny skierowany na osoby cywilne.
„Nie mogłem uwierzyć własnym oczom”
W następstwie rosyjskiej inwazji na Ukrainę w lutym 2022, osoby cywilne zaczęły uciekać ze swoich domów, gdy ich miejscowości stawały się celem ataków wojskowych. W oblężonym Mariupolu w obwodzie donieckim to teatr stał się bezpiecznym schronieniem dla ludności cywilnej szukającej ochrony przed walkami.
W teatrze, w dzielnicy Centralnej miasta, znajdowało się centrum dystrybucji lekarstw, żywności i wody oraz punkt zbiórki osób pragnących się ewakuować przez korytarze humanitarne. Budynek był jednoznacznie rozpoznawalny jako obiekt cywilny, bardziej niż jakikolwiek inny w mieście.
Mieszkańcy napisali wielkimi literami w cyrylicy “Дети” – po rosyjsku „Dzieci” – na dziedzińcach po obu stronach budynku. Napisy te były jasno widoczne dla rosyjskich pilotów oraz na zdjęciach satelitarnych.
Jednak rosyjskie bomby 16 marca tuż po 10.00 uderzyły w teatr, powodując ogromną eksplozję, która sprawiła, że zawalił się dach oraz potężne części dwóch głównych ścian.
W momencie ataku setki osób cywilnych były w teatrze i wokół niego.
Amnesty International jest przekonana, że co najmniej tuzin osób zginęło w wyniku ataku, a wiele innych zostało poważnie rannych. Najpewniej ofiar, także ofiar śmiertelnych, jest znacznie więcej. Ten szacunek jest niższy niż wcześniejsze, ponieważ duża liczba osób opuściła teatr w ciągu dwóch dni poprzedzających atak, a większość z tych, którzy zostali, znajdowała się w podziemiach i innych częściach teatru, które dały ochronę przed pełnym impetem wybuchu.
W momencie zdetonowania, bomby zniszczyły sąsiadujące ściany wewnętrzne wzdłuż przestrzeni scenicznej, a następnie przełamały zewnętrzne ściany nośne. Tak powstały dwa główne rumowiska na północno-wschodniej i południowo-zachodniej stronie budynku. Oba rumowiska były widoczne na zdjęciach satelitarnych zrobionych zaledwie kilka minut po ataku.
Igor Moroz, 50-letni architekt, był w okolicy teatru, gdy nastąpił atak. Powiedział Amnesty International: „To wszystko wydarzyło się na moich oczach. Byliśmy 200 albo 300 metrów dalej, gdy doszło do eksplozji…Słyszałem samolot i dźwięk spadających bomb. Potem zobaczyliśmy, jak dach teatru się podnosi”.
Gregor Golowniow, 51-letni przedsiębiorca, powiedział: „Szedłem ulicą prowadzącą do teatru…Usłyszałem hałas samolotu…ale wtedy nie zwróciłem na to uwagi, bo samoloty ciągle latają dookoła… Zobaczyłem, że dach budynku eksploduje.. Podskoczył 20 metrów a potem spadł.. i wtedy zobaczyłem dym i gruz…Nie mogłem uwierzyć własnym oczom, bo teatr to było miejsce schronienia. Tam były dwa wielkie znaki „Dzieci”.”
Witalij Kontarow, 48-letni kierowca ciężarówki, również był blisko teatru w momencie ataku. Powiedział Amnesty International: ”Usłyszałem samoloty…Zobaczyłem dwa pociski wystrzelone z jednego z samolotów w kierunku teatru”.
“W ciągu sekundy wszytko się zmieniło”
Osoby z którymi rozmawiała Amnesty International, podały łącznie 4 pełne nazwiska zabitych osób: Mykaiło Hrebenstski, Luba Swiridowa, Jelena Kuznestowa i Igor Chystiakow. Podały również nazwiska trzech innych osób, co do których były przekonane, że również zostały zabite. Kilka osób, które przeżyło i inni świadkowie zgłosili, że widzieli ciała zabitych ludzi, których nie potrafili zidentyfikować, oraz, że prawdopodobnie wiele śmierci pozostało niezgłoszonych.
Kiedy uderzyły bomby, nastoletnia dziewczyna ukrywała się w podziemiach ze swoim chłopakiem i matką. Powiedziała Amnesty International : „ W ciągu sekundy wszystko się zmieniło. Wszystko podskoczyło. Ludzie zaczęli krzyczeć. Wszędzie było pełno kurzu…Widziałam krwawiących ludzi. Chwyciliśmy nasze dokumenty i uciekliśmy…Niektórzy ludzie nie mieli tyle szczęścia”.
Jehwen Hrebenstski znalazł ciało swojego ojca Mykaiła Hrebenstskiego w sali koncertowej. Jehwen powiedział Amnesty International: „Było wielu rannych ludzi. Policja próbowała wyciągać ludzi z gruzów. Na początku zobaczyłem ramię Mykaiła. Zobaczyłem znajomą dłoń. Zna się ręce swoich bliskich. Jego twarz była pokryta krwią. Jego ciało było zasypane cegłami. Nie chciałem, żeby mama to zobaczyła”.
Dmytro Symonenko był z Lubą Swiridową tuż przed tym, jak zmarła z powodu ran. Powiedział Amnesty International: „Była poważnie ranna. Zdołała wyczołgać się z gruzów. Prosiła, by zapamiętać jej imię, bo czuła, że umiera”.
Wiele innych osób powiedziało Amnesty International, że po ataku widziało w gruzach zniszczonego budynku pokrwawione ciała i rozczłonkowane części ciał, w tym ręce i nogi.
Umyślne atakowanie ludności cywilnej
Międzynarodowe prawo humanitarne (International Humanitarian Law, w skrócie IHL) to dziedzina prawa regulująca zasady konfliktów zbrojnych. Podstawową zasadą IHL jest, że strony konfliktu muszą przez cały czas rozróżniać ludność cywilną i obiekty cywilne od członków sił zbrojnych i obiektów wojskowych. Obiekty wojskowe mogą być atakowane, nielegalne natomiast jest atakowanie ludności cywilnej i obiektów cywilnych. Przed jakimkolwiek atakiem członkowie sił zbrojnych są zobowiązani podjąć kroki w celu zapewnienia, że są wystarczająco pewni, że nie zaatakują osób cywilnych ani obiektów cywilnych.
Żadna z 28 osób, które przeżyły atak i z którymi rozmawiała Amnesty International, ani też żaden z innych świadków przebywających w pobliżu teatru w dniu ataku, nie przedstawił jakichkolwiek informacji, które wskazywałyby, że siły ukraińskie używały teatru jako bazy dla swoich operacji, miejsca składowania broni albo miejsca służącego przeprowadzaniu ataków.
Zarówno cywilny charakter teatru jak i obecność licznych osób cywilnych były powszechnie wiadome już od tygodni przed atakiem. Specyfika ataku – uderzenie we wnętrze budynku oraz najprawdopodobniej użyta broń – a także brak w pobliżu jakiegokolwiek potencjalnego celu wojskowego mogącego uzasadnić atak, jasno wskazują, że teatr był celem zamierzonym. W rezultacie, atak ten najprawdopodobniej stanowi umyślny atak na cel cywilny i jest zbrodnią wojenną.
“Z powietrza i na ziemi – morderczy szał umyślnego zabijania ludności cywilnej w Ukrainie przez siły rosyjskie jest dobrze udokumentowany”, powiedziała Agnès Callamard.
“Konieczne są pilne wszechstronne śledztwa w celu pociągnięcia do odpowiedzialności sprawców poważnych zranień i utraty życia osób cywilnych, jak również rozległych szkód w infrastrukturze cywilnej”
Metodologia
Między 16 a 21 czerwca Amnesty International zgromadziła i przeanalizowała dostępne wiarygodne dowody powiązane z atakiem na teatr. Obejmowały one bezpośrednie zeznania 52 osób. Były wśród nich osoby, które przeżyły atak oraz inni świadkowie ataku i jego następstw. 28 z nich było w środku lub w sąsiedztwie teatru w czasie ataku. Amnesty International przeanalizowała również zdjęcia satelitarne i dane z radarów zarejestrowane bezpośrednio przed i tuż po ataku, uwierzytelnione zdjęcia i materiały video dostarczone przez osoby, które przeżyły i świadków oraz dwa zestawy planów architektonicznych teatru.
Powyższe analizy byłe wspierane przez oparte na otwartych źródłach śledztwo amnestyjnego Zespołu Evidence Lab. Zespół przebadał i zweryfikował 46 zdjęć i materiałów video z ataku, które zostały udostępnione w mediach społecznościowych, jak również dodatkowe 143 zdjęcia i materiały video, które prywatnie udostępniono badaczom.
Zdjęcie w nagłówku: Zdjęcie frontu palącego się budynku Teatru Dramatycznego w Mariupolu. Przed budynkiem na placu stoi Serhij Zabohonskij. Mariupol, 16 marca 2022. Copyright: Amnesty International.
Zobacz więcej informacji na temat inwazji Rosji na Ukrainę na stronie Solidarni z Ukrainą>>>