- Społeczność międzynarodowa musi zapewnić, że osoby pokrzywdzone w konflikcie będą w centrum wysiłków na rzecz zaprowadzenia sprawiedliwości
- Kompleksową sprawiedliwość dla Ukrainy można osiągnąć tylko przez mocne i trwałe wsparcie dla istniejących mechanizmów międzynarodowych oraz rozważenie powołania nowych
- Nowe mechanizmy powinny zapewnić skuteczne ściganie odpowiedzialnych nie tylko za zbrodnie wojenne, ale także za zbrodnię agresji
- Współpraca międzynarodowa i współpraca z ukraińskimi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego ma zasadnicze znaczenie w odpowiednim określeniu potrzeb i skutecznym wykorzystaniu pomocy humanitarnej
Społeczność międzynarodowa musi opracować skuteczny plan, aby zapewnić sprawiedliwość osobom, które ucierpiały wskutek agresji Rosji na Ukrainę, apeluje Amnesty International w rok po rozpoczęciu inwazji.
24 lutego 2022 roku rosyjskie siły zbrojne rozpoczęły pełnowymiarową inwazję na Ukrainę, co Amnesty International nazwała “aktem agresji i katastrofą praw człowieka“. Od tego czasu siły rosyjskie dopuściły się zbrodni wojennych i innych naruszeń międzynarodowego prawa humanitarnego, w tym egzekucji pozasądowych, śmiertelnych uderzeń w infrastrukturę cywilną i miejsca schronienia, deportacji i przymusowych transferów ludności cywilnej oraz bezprawnych zabójstw popełnianych na ogromną skalę poprzez ostrzeliwanie miast.
Podczas gdy inwazja trwa, a pełny zakres zbrodni popełnionych w Ukrainie pozostaje nieznany, żądania osób skrzywdzonych wskutek tej wojny dotyczące sprawiedliwości i ich praw muszą być traktowane priorytetowo. Społeczność międzynarodowa ma wyraźny obowiązek zapewnienia, że osoby odpowiedzialne za zbrodnie w świetle prawa międzynarodowego wiedzą, że zostaną rozliczone. Sprawiedliwość musi wziąć górę nad bezkarnością.
Ponieważ rosyjskie siły zbrojne wydają się nasilać ofensywę w Ukrainie, zobowiązanie do pociągnięcia do odpowiedzialności wszystkich sprawców naruszeń praw człowieka i zbrodni wojennych jest tak pilne jak nigdy dotąd.
Agnès Callamard, Sekretarz Generalny Amnesty International
Od początku konfliktu Amnesty International udokumentowała liczne zbrodnie wojenne, w tym atakowanie krytycznej infrastruktury cywilnej i blokowanie pomocy dla ludności cywilnej. Ludność cywilna na obszarach dotkniętych konfliktem jest narażona na ciągłe ataki i często odcięta od wody, prądu i ogrzewania. Wiele osób mieszkających na terenach okupowanych przez Rosję nadal bardzo potrzebuje pomocy humanitarnej lub opieki medycznej, jednak odmawia się im prawa do podróży na terytoria kontrolowane przez rząd ukraiński.
“Naród ukraiński przeszedł niewyobrażalny horror w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Powiedzmy jasno: ręce Władimira Putina i jego sił zbrojnych są splamione krwią. Ocaleni zasługują na sprawiedliwość i zadośćuczynienie za wszystko, przez co przeszli. Społeczność międzynarodowa musi być nieugięta, aby doprowadzić tę sprawę do końca, aby sprawiedliwości stało się zadość. W rok po inwazji widać wyraźnie, że trzeba zrobić więcej. Zgłoszono już dziesiątki tysięcy spraw o zbrodnie wojenne, w tym o przestępstwa na tle seksualnym i płciowym, ale liczba osób, które ucierpiały i ucierpią w ciągnącej się wojnie, będzie znacznie większa.
Prawa i potrzeby osób skrzywdzonych wskutek inwazji
Ta wojna zredukowała niezliczone istoty ludzkie do “szkód ubocznych”. Kiedy uderza moździerz, nie tylko rozrywa ciało. Odbiera środki do życia, niszczy infrastrukturę krytyczną, pozostawia wiele osób niezdolnych do egzystencji na gruzach dawnego życia.
Agnès Callamard
Natychmiastowa reakcja na konflikt budzi nadzieję. Uruchomiono szereg postępowań na szczeblu międzynarodowym i krajowym w sprawie przestępstw popełnionych w Ukrainie, jednak kompleksowa sprawiedliwość w Ukrainie może być zaprowadzona jedynie poprzez zapewnienie należytej sprawiedliwości i odszkodowań, tym którzy ucierpieli w wojnie. Będzie to możliwe tylko wtedy, gdy społeczność międzynarodowa zapewni mocne i trwałe wsparcie dla istniejących mechanizmów wymiaru sprawiedliwości.
Należy również rozważyć nowe krajowe i międzynarodowe mechanizmy na rzecz bardziej kompleksowej sprawiedliwości – takie jak pożądana decyzja Rady Praw Człowieka o powołaniu w marcu 2022 r. niezależnej komisji śledczej. Ostatecznie takie rozwiązania mogłyby wzmocnić odpowiedź międzynarodowego wymiaru sprawiedliwości na ogromną liczbę spraw dotyczących zbrodni wojennych, a także zbrodni agresji, która sama w sobie nie może być badana przez Międzynarodowy Trybunał Karny ze względu na jego ograniczenia jurysdykcyjne.
“Musimy zapewnić odpowiednie mechanizmy, ale musimy także zapewnić, że osoby odpowiedzialne za zbrodnie w świetle prawa międzynarodowego zostaną postawione przed sądem i poniosą konsekwencje swoich niegodnych działań. Obejmuje to prowadzenie śledztw przeciwko wyższym dowódcom wojskowym i przywódcom cywilnym za zbrodnie wojenne i zbrodnię agresji w świetle prawa międzynarodowego” – powiedziała Agnès Callamard.
Budowanie takich spraw może być skomplikowane, ale konieczne jest, aby śledztwa uwzględniały nie tylko bezpośrednich sprawców niskiego szczebla, ale także tych stojących wyżej w łańcuchu dowodzenia. Gdziekolwiek odbywają się procesy, muszą one być prowadzone z poszanowaniem międzynarodowych praw człowieka i standardów sprawiedliwego procesu, przy pełnym udziale ocalałych i z uwzględnieniem ich potrzeb.
“Takie podejście musi stanowić wzór działania w każdym konflikcie. Wojny szaleją w każdym zakątku świata, powodują niewyobrażalne cierpienie ludności cywilnej. Początkowa bezprecedensowa reakcja społeczności międzynarodowej na wojnę w Ukrainie, w tym praca Międzynarodowego Trybunału Karnego, powinna być minimalnym standardem w dążeniu do międzynarodowej sprawiedliwości” – powiedziała Agnès Callamard.
Trwałe zaangażowanie i koordynacja to jedyna droga naprzód
“Za każdym razem Amnesty International i inne grupy społeczeństwa obywatelskiego wzywają do wspólnego działania, by ludzie zjednoczyli się dla większego dobra. Nic nie mogłoby być bardziej odpowiednie w tym przypadku. Każda instytucja i organ zaangażowany w wymierzanie sprawiedliwości międzynarodowej musi współpracować, aby dzielić się zdobytą wiedzą i koordynować strategię, ale także wypełnić luki w wiedzy i zasobach. To nie czas na pracę w odosobnieniu”, powiedziała Agnès Callamard.
Społeczność międzynarodowa musi wspierać uczciwe, skuteczne i bezstronne śledztwa, a państwa powinny nakłaniać Ukrainę do ratyfikacji Statutu rzymskiego, który dostosowałby jej prawo krajowe do międzynarodowych standardów prawnych związanych z międzynarodowym wymiarem sprawiedliwości oraz do zacieśnienia współpracy z Międzynarodowym Trybunałem Karnym. Wreszcie, sprawiedliwość dla Ukrainy wymaga, aby państwa dysponujące jurysdykcją uniwersalną zbadały, w jaki sposób mogą przysłużyć się sprawiedliwości dla Ukraińców.
Potrzeba wsparcia humanitarnego
Oferując wsparcie, społeczność międzynarodowa musi określić szczególne potrzeby grup zagrożonych – takich jak kobiety, osoby starsze, osoby z niepełnosprawnością i dzieci. Musi także uznać, że wielu Ukraińców, w tym dzieci, zostało deportowanych z Ukrainy do Rosji lub przymusowo przekazanych na tereny okupowane przez Rosję i nie może bezpiecznie wrócić do domu. To właśnie te grupy muszą być traktowane priorytetowo, a wszelka pomoc humanitarna dla nich powinna być dostosowana do ich specyficznych potrzeb.
Współpraca z ukraińskimi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego będzie miała również zasadnicze znaczenie w ustalaniu priorytetów dla potrzeb ocalałych, aby zapewnić praktyczne zastosowanie pomocy gospodarczej i humanitarnej. Społeczność międzynarodowa musi zapewnić, że współpraca ta, w trakcie procesów skoncentrowanych na pomocy humanitarnej, odbudowie, sprawiedliwości i reparacjach odbywa się w sposób przejrzysty, skuteczny i wrażliwy względem poszkodowanych.
“Uznanie ogromnych szkód fizycznych, psychologicznych i ekonomicznych wyrządzonych ludności cywilnej w Ukrainie w ciągu ostatniego roku jest kluczowe dla zaprowadzenia sprawiedliwości i zabezpieczenia reparacji dla osób, które ucierpiały wskutek agresji Rosji na Ukrainie” – powiedziała Agnès Callamard.
Wezwania do odpowiedzialności
Od 2014 roku, a później także od początku pełnej inwazji Rosji, Amnesty International dąży do zapewnienia odpowiedzialności w Ukrainie, a także dokumentuje zbrodnie wojenne i inne naruszenia międzynarodowego prawa humanitarnego. Wszystkie opublikowane do tej pory materiały Amnesty International można znaleźć na stronie amnesty.org.
Zdjęcie w nagłówku: Ukrainka opłakuje zmarłego męża przy krzyżu w lesie pod miastem Izium, gdzie znaleziono miejsce masowego pochówku osób, które zginęły w skutek rosyjskiego oblężenia. 19 września 2022. Photo by Metin Aktas/Anadolu Agency via Getty Images
Zobacz więcej informacji na temat inwazji Rosji na Ukrainę na stronie Solidarni z Ukrainą>>>